Presidenti aktual i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, dhe sfiduesi i tij kryesor, Joe Biden, kanë mendime të ndryshme për marrëveshjen bërthamore me Iranin dhe për aspektet e tjera të politikës ndaj Republikës Islamike, andaj rezultati i zgjedhjeve të 3 nëntorit në SHBA mund të luajë rol të fuqishëm në Iran, në vitet që do të vijnë.
Trump, i cili kërkon rizgjedhje dhe vjen nga Partia Republikane, dëshiron të mbajë sanksione të fuqishme ekonomike kundër Iranit, në përpjekje për ta bindur atë që të ringeociojë marrëveshjen bërthamore ndërkombëtare, e cila, sipas tij, ka të meta dhe kërcënon sigurinë e SHBA-së.
Kandidati i Partisë Demokratike për president të SHBA-së, Joe Biden, i cili ka punuar në marrëveshjen bërthamore të vitit 2015 derisa ka qenë nënpresident në administratën e Barack Obamës, thotë se politika e Trumpit për “presion maksimal” ndaj Iranit “ka dështuar keq”, duke e provokuar udhëheqjen e Teheranit dhe duke e minuar stabilitetin.
Marrëveshja e negociuar gjatë midis fuqive të mëdha globale dhe Teheranit, e njohur me shkurtesën JCPOA, synon t’ia vështirësojë Iranit zhvillimin potencial të armës bërthamore. Në bazë të saj, Irani është pajtuar t’i kufizojë aktivitetet bërthamore - në këmbim, komuniteti ndërkombëtar ia ka lehtësuar sanksionet.
Trump e ka tërhequr SHBA-në nga marrëveshja në vitin 2018 dhe ka vendosur sanksione të rrepta ekonomike kundër Iranit. Që nga ajo kohë, ekonomia e Iranit është dobësuar, vlera e monedhës së tij është në rënie dhe Uashingtoni dhe Teherani i janë afruar konfliktit ushtarak në dy raste.
Irani ka hedhur raketa në një bazë të ushtrisë amerikane në Irakun fqinj, në janar të këtij viti, në shenjë hakmarrjeje për vrasjen e gjeneralit Qasem Soleimani - komandant që drejtonte forcën elitë të Iranit Kuds - në një sulm të SHBA-së.
Disa muaj më herët, në qershor të vitit 2019, Trump ka thënë se ka anuluar në minutën e fundit një sulm ushtarak, që do të godiste tri lokacione në Iran, në shenjë hakmarrjeje për rrëzimin e një droni amerikan nga Teherani. Trump ka thënë se e ka anuluar sulmin nga shqetësimi se mund të vriteshin shumë njerëz.
Biden ka thënë se është i përgatitur për të ndjekur një drejtim më diplomatik me Iranin dhe, nëse Irani u kthehet obligimeve të tij, SHBA-ja do t’i ribashkohet marrëveshjes JCPOA, e cila nga mbështetësit është cilësuar ndoshta si arritja më e madhe e administratës Obama në politikën e jashtme.
“Ekziston një mënyrë e zgjuar për t’iu kundërvënë [Teheranit] dhe një mënyrë vetëshkatërruese. Qasja e Trumpit është kjo e fundit”, ka thënë Biden në janar të këtij viti, kur tensionet SHBA-Iran ishin të larta.
Aleatët evropianë të Uashingtonit janë duke bërë përpjekje për ta shpëtuar marrëveshjen bërthamore.
Mandati i dytë i Trumpit ka të ngjarë të shënojë shkatërrimin e saj, thonë analistët, por edhe fitorja e Bidenit mund të mos jetë e mjaftueshme për të zgjidhur problemet e shkaktuara.
Biden dhe Trump pritet të përplasen rreth politikës në Iran më 26 shtator, kur të përballen në debatin e parë të drejtpërdrejtë, nga tre të tilla që do të mbahen deri në zgjedhje.
“Marrëveshja më e keqe ndonjëherë”
Politikat e Trumpit ndaj Iranit duket se nuk kanë qenë të papritura për Teheranin.
Gjatë fushatës së tij në zgjedhjet e vitit 2016, Trump ka premtuar se do ta tërheqë SHBA-në nga marrëveshja JCPOA, emri zyrtar i së cilës është Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit.
Në kuadër të marrëveshjes, Irani ka rënë dakord që të ndalojë pasurimin e uraniumit dhe rezervat e tij për 15 vjet, si dhe t’iu lejojë vëzhguesve ndërkombëtarë të verifikojnë veprimet e tij në përputhje me marrëveshjen.
Në këmbim, Shtetet e Bashkuara janë pajtuar që t’i lehtësojnë sanksionet dhe të zhbllokojnë 150 miliardë dollarë fonde të Iranit, që mbahen në bankat në të gjithë botën.
Përveç Shteteve të Bashkuara, nënshkruesit e tjerë të marrëveshjes përfshinin anëtarët e tjerë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara: Rusinë, Kinën, Britaninë dhe Francën, si dhe Gjermaninë dhe Bashkimin Evropian.
Trump e ka cilësuar marrëveshjen si “më të keqën ndonjëherë”. Ai ka thënë se Irani do t’i përdorë paratë që vijnë si rezultat i lehtësimit të sanksioneve, për të financuar aktivitetet e tij terroriste në të gjithë Lindjen e Mesme.
Aktivitetet e Iranit jashtë vendit përfshijnë: vendosjen e këshilltarëve dhe luftëtarëve ushtarakë në Siri, për të mbështetur Qeverinë e presidentit sirian, Bashar al-Assad, në luftën atje; shitjen e armëve të përparuara te rebelët Huthi të Jemenit, që luftojnë kundër qeverisë së mbështetur nga Arabia Saudite; financimin e grupit militant të Hezbollahut në Liban, si dhe nxitjen e protestave kundër Shteteve të Bashkuara në Irak.
Trump po ashtu e ka kritikuar JCPOA-në për përfshirje të kufizimeve që skadojnë, duke thënë se ato i hapin rrugë Iranit që, në fund të fundit, të zhvillojë armë bërthamore. Sipas Trumpit, JCPOA nuk e adreson as programin me raketa balistike të Iranit.
Trump ka thënë se tërhiqet nga marrëveshja për ta detyruar Teheranin që të negociojë një marrëveshje të re, e cila do t’i adresonte shqetësimet e tij.
Por, Irani nuk ka ndërmarrë asnjë hap për të bërë marrëveshje të re. Në vend të saj, ai ka njoftuar se do të intensifikojë punën në programin e tij bërthamor, në shkelje të JCPOA-së.
Dhe, nuk ka kaluar shumë kohë dhe tensionet janë përshkallëzuar.
Frikë nga lufta
Kur disa anije transporti janë sulmuar në Gjirin e Omanit, në maj dhe qershor të vitit 2019, Shtetet e Bashkuara ia kanë vënë fajin Iranit.
Disa ditë pasi është sulmuar një cisternë në qershor, një dron amerikan është rrëzuar nga forcat iraniane - për pak duke e nxitur Trumpin të godiste disa objektiva në Iran.
Tensionet janë rritur përsëri në dhjetor, kur Shtetet e Bashkuara kanë kryer disa sulme kundër një milicie të mbështetur nga Irani, pas sulmeve të saj në një bazë në Irak.
Protestuesit e mbështetur nga Irani kanë sulmuar ndërtesën e Ambasadës amerikane në Irak disa ditë më vonë dhe Shtetet e Bashkuara kanë vrarë Soleimanin në një sulm me dron, pranë aeroportit të Bagdadit, më 3 janar.
Irani është hakmarrë duke hedhur raketa në një bazë të SHBA-së në Irak dhe duke shkaktuar kështu frikë për një luftë rajonale.
Prejse janë sulmuar cisternat e para në Gjirin e Omanit, Shtetet e Bashkuara e kanë rritur numrin e trupave në Lindjen e Mesme për rreth 18,000, për t’iu kundërvënë Iranit.
Trump ka thënë se Soleimani ka planifikuar të kryente sulme ndaj diplomatëve dhe personelit ushtarak amerikan dhe se vrasja e tij ka pasur për qëllim "të ndalonte një luftë".
Biden ka sugjeruar se ka qenë e kundërta.
“Kur marrëveshja me Iranin ka qenë në fuqi, ne nuk e kishim këtë cikël të rrezikshëm të provokimeve dhe reagimeve”, ka thënë ai më 7 janar, pasi që raketat iraniane kanë goditur bazën e SHBA-së.
"Një president që thotë se dëshiron t'i japë fund luftës së pafund në Lindjen e Mesme, po na afron rrezikshëm pranë fillimit të një të reje”, ka thënë Biden.
Administrata Trump vazhdon të vendosë sanksione ndaj Iranit, me shpresën se politika e “presionit maksimal” do ta detyrojë Qeverinë iraniane të negociojë marrëveshje të re.
Kritikët thonë se kjo mund ta shtyjë Iranin në krahët e një kundërshtari tjetër të SHBA-së: Kinës.
Teherani dhe Pekini thuhet se kanë rënë dakord për një marrëveshje 25-vjeçare, në vlerë prej 400 miliardë dollarësh, për energjinë, infrastrukturën dhe mbrojtjen, që mund ta ndihmojë Iranin të zvogëlojë ndikimin e sanksioneve.
Administrata Trump po përpiqet tani të bllokojë çdo shitje armësh në Iran, për kohë të pacaktuar.
Në kuadër të marrëveshjes bërthamore, një embargo e OKB-së ndaj shitjes së armëve në dhe nga Irani, do të skadojë në tetor. Administrata Trump e kundërshton fuqishëm këtë.
Në fund të gushtit, administrata ka paraqitur një ankesë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, në përpjekje për rikthimin e të gjitha sanksioneve të Kombeve të Bashkuara kundër Iranit, përfshirë embargon e armëve, me arsyetimin se Teherani nuk është duke vepruar në përputhje me JCPOA-në.
Stoqet e uraniumit
Qeveria iraniane ka rritur pasurimin dhe rezervat e uraniumit, në përgjigje të sanksioneve të SHBA-së. Sekretari amerikan i Shtetit, Mike Pompeo, ka thënë më 8 shtator se rezervat janë dhjetë herë më shumë se kufiri i vendosur nga JCPOA.
Vendet evropiane që janë palë në JCPOA "duhet të zgjohen përballë realitetit se marrëveshja bërthamore është histori dhe duhet të bashkohen me ne në vendosjen e sanksioneve të fuqishme", ka thënë Pompeo në një postim në Twitter.
Këshilli i Sigurimit i OKB-së ka 30 ditë kohë për të miratuar rezolutën që i heq sanksionet e Kombeve të Bashkuara, por është pothuajse e sigurt që do të dështojë, pasi Shtetet e Bashkuara kanë të drejtën e vetos.
Duke u përballur me sanksionet e Shteteve të Bashkuara dhe të Kombeve të Bashkuara, Irani mund të vendosë të dalë nga JCPOA-ja, thonë disa ekspertë.
Biden ka thënë se ai do t’i ribashkohet JCPOA-së dhe do të bazohet në të, nëse Irani gjithashtu u kthehet detyrimeve të tij.
"E vetmja mënyrë për të dalë nga kjo krizë është përmes diplomacisë”, ka thënë Biden në janar.
Megjithatë, analistët thonë se JCPOA mund të jetë e vdekur para zgjedhjeve, si rezultat i presionit të SHBA-së, dhe se çdo marrëveshje e re - si ajo ekzistuese - mund të marrë vite kohë.
Ngecje, Rinegocim?
Edhe nëse JCPOA është ende gjallë, administrata e Bidenit do të mund ta ketë të vështirë ta detyrojë Iranin që të veprojë në përputhje me të, ka thënë Behnam Ben Taleblu, anëtar i Fondacionit për Mbrojtjen e Demokracive, një institut me seli në Uashington.
Nëse Teherani nuk ndjen se ka nevojë për lehtësim ekonomik nga sanksionet, ai mund të kërkojë më shumë koncesione nga presidenti i SHBA-së, duke e vendosur administratën e tij në një pozitë të vështirë.
“Çfarë do të bënte [administrata e Bidenit]? Të kthehet te politika e presionit e Trumpit? Mbetet një pyetje e madhe”, ka thënë Taleblu për CNBC-në në gusht.
Michael Singh, drejtor menaxhues në Institutin e Uashingtonit, ka thënë se JCPOA është "efektivisht e vdekur", pavarësisht nga rezultati i zgjedhjeve në SHBA.
Sipas tij, Trump nuk do t’i kthehet marrëveshjes nëse fiton, ndërsa Biden mund të përballet me kërkesa për kompensim nga Irani, nëse ai përpiqet ta ruajë marrëveshjen.
Facebook Forum