Bardhësisë së kishës në qendër të fshatit Letnicë i jepnin kontrast ngjyrat e shumta të veshjes tradicionale kroate të Neda Periqit.

Periq që u lind e u rrit në këtë fshat të Vitisë, në juglindje të Kosovës, tani jeton në Zvicër.

Megjithatë, Letnicën dhe Kishën e Zojës së Bekuar e viziton të paktën një herë në vit, çdo gusht.

“Më kujtohet si fëmijë nga ballkoni i shtëpisë e kam përcjellë secilën meshë”, kujton 49- vjeçarja, e cila më 15 gusht po merrte pjesë në festën e Zonjës së Madhe.

Në fenë katolike kjo festë rikujton ndarjen nga jeta të Virgjëreshës Maria, nënës së Jezu Krishtit.

Për Letnicën, festa ka edhe një simbolikë tjetër, pasi besohet se në gusht të vitit 1927, kishën e kishte vizituar dhe shenjtorja Nëna Terezë dhe pikërisht në këtë vend kishte marrë thirrjen për t’u bërë misionare.

Për fshatin që aktualisht numëron vetëm dhjetëra banorë, kjo festë nënkupton edhe rikthimin e një numri të madh të banorëve të dikurshëm, kryesisht të komunitetit kroat, në këtë pjesë të Kosovës.

“Ka pasur shumë njerëz, kanë qenë tri fshatra me familje deri në 8 fëmijë. Në Letnicë ka pasur thuajse vetëm kroatë”, thotë Periq.

Ajo rikujton se nga fshati ishte larguar në fillim të viteve ‘90 në kohën e luftës së Kroacisë me Serbinë, së bashku me shumicën e bashkëfshatarëve.

Disa prej tyre ishin larguar për t’iu bashkuar luftës, e disa nga frika e përndjekjes nga regjimi serb në Kosovë.

Përveç komunitetit kroat, më 15 gusht në Letnicë erdhën edhe shumë besimtarë katolikë shqiptarë nga rrethina e Kosovës, por edhe të tjerë nga komunitete e besime të tjera.

“Unë jam mysliman, kam ardhur për qejf. Është shumë mirë t’i shohësh njerëzit kështu”, thotë Besnik Hyska që kishte ardhur të përcjellë festën me shoqërinë nga qyteti i Vitisë.

Ai thotë se simbolikën e festës e kuptoi nga shokët katolikë, kështu merr pjesë në festë thuajse çdo vit.

Në kulmin e festës, përreth fshatit u shëtit shtatorja e Zonjës së Madhe, që besohet të jetë qindra vjet e vjetër, nën shoqërimin e lutjeve e vargjeve të kënduara në shqip e kroatisht.

Për ditë me radhë para 15 gushtit, besimtarët luten te kisha që besohet të jetë mrekullibërëse.

“Përpara njerëzit kanë ardhur me fëmijë që nuk kanë ecur e nuk kanë folur dhe sapo kanë dalë nga kisha kanë qenë më mirë”, thotë Roko Joziq, i ardhur nga Bjellovari i Kroacisë.

Ndonëse kishte lindur në Letnicë, Roko ishte zhvendosur në moshë të hershme në qytetin e afërt të Ferizajt derisa u shpërngul në Kroaci në moshën 18-vjeçare.

“I ka 36 vjet që nuk kam qenë këtu sepse në kohë të luftës në Kroaci kam qenë ushtar. Ata që kanë ardhur përpara për Zonjën e Madhe, policia e ushtria (serbe) i ka ndaluar, i ka rrahur”, thotë Joziq.

Gjuhën shqipe që e kishte mësuar gjatë shkollimit në Ferizaj, Joziq e flet rrjedhshëm edhe tani.

“Në Gjuhë Shqipe (në shkollë) e kam pasur pesë (notën më të lartë) e në Serbo-kroatisht e kam pasur njësh”, thotë duke qeshur 61-vjeçari.

“Na gjallërohet fshati”

Pak metra nga hyrja e kishës së Letnicës, nis tregu i improvizuar që vërshohet nga vizitorët posa të përfundojë ceremonia kryesore e festës.

Në qoshe qëndron një dyqan i vogël jashtë të cilit janë vendosur tenda për vizitorët që duan të hanë ushqim tradicional skare që po shërbehej këtë ditë.

Aty, pronari Shin Gjoni së bashku me nëntë fëmijët e tij punonin pa ndalur për të plotësuar të gjitha kërkesat e klientëve në kohën e drekës.

“Kur po kemi nevojë të punojmë, nëntë nuk po na dalin”, thotë 72-vjeçari shqiptar që mezi e pret këtë festë çdo vit.

I zhvendosur nga rrethina e Vitisë në Letnicë rreth 45 vjet më parë, ai bashkë me bashkëshorten ka mbetur ndër banorët e paktë që rrinë aty gjatë gjithë vitit, derisa fëmijët e vizitojnë herë pas here.

“Që 40 vjet e kam shitoren. Duhet të shkoj të furnizohem vet, se nuk t’i bie askush këtu gjërat”, thotë Gjoni.

“Këtu gjallërohet (për festë), duket sikur të jetë ndonjë qytet”, thotë tutje Gjoni që është i mërzitur nga zbrazja e fshatit ndër vite.

Gjoni që tani është kryesues i fshatit, thotë se shqiptarët dhe kroatët që ishin shumicë më herët kanë jetuar në harmoni bashkë.

“Unë kam kaluar mirë me kroatët, kam qenë si pakicë. Por, biznesi më ka afruar me ta”, thotë Gjoni.

Sipas tij, bashkëfshatarët e tjerë, kryesisht të moshës së vjetër tani nuk merren me tregti, kështu tregu i improvizuar për festë bëhet kryesisht nga banorët e rrethinës së Vitisë.

Dyqanin e vetëm të fshatit, ai nuk pret se do ta trashëgojnë fëmijët.

“Vështirë është të mbijetohet por mua më ka mbetur pak si hobi, sepse nuk kam çfarë të bëj se jam në pension”, thotë ai.

Meqë fshati ka pak banorë dhe shtëpitë e vjetra me gurë janë bërë të pabanueshme, brenda oborrit të kishës janë krijuar streha të improvizuara për vizitorët që qëndrojnë aty për disa ditë.

Strehët janë furnizuar edhe me kroje të ujit dhe banja të përbashkëta.

Roko Joziq që nuk e pa Letnicën për shumë vite, thotë se përshtypjet e mira nga festa e sivjetshme do ta sjellin sërish në fshat.

“Këtë herë kam ardhur me vajzën, do që ta shohë se ku është lindur baba. Ndoshta vitin e ardhshëm do të vij me gjithë familjen”, thotë ai duke u larguar për të kryer lutjet e fundit në kishë.