Çallaveshan, mushtëkohem, vjerdh dhe kjomë, janë vetëm disa prej fjalëve të gjuhës shqipe që janë kthyer nga harresa përmes një llogarie në Instagram.
I emërtuar fjaluer, sikurse pretendohet se janë quajtur fjalorët kohë më parë, ky profil me shumë ngjyra dhe rreth 60 postime të shprehjeve të ndryshme, ka mbledhur afër vetes mbi 5,600 ndjekës nga maji i këtij viti.
Përshkrimi i llogarisë është i shkurtër por i qartë:
“Fjalë, histori, shpjegime, etimologji, e të dhana të tjera për gjuhën shqipe. Pa paragjykime, e pa qëllime parashkruese. I hapun për sugjerime”.
Plator Gashi, një i ri nga Prishtina, dashamirës i gjuhës shqipe tregon se ideja dhe gatishmëria për ta hapur këtë faqe i ka ardhur shumë natyrshëm.
“Ideja ka qenë që jo vetëm t’i paraqes ato fjalë para njerëzve që ata t’i shohin e përbrendësojnë, por edhe të kuptojmë që nuk kanë asgjë të keqe ato fjalë. Disa prej tyre as nuk janë në fjalor. Pra, gjuha nuk është vetëm ai fjalor i standardit që mban një numër të caktuar fjalësh dhe na tregon neve çfarë të përdorim. Sipas meje, fjalori duhet me qenë një vegël që dokumenton se si njerëzit e flasin gjuhën dhe jo anasjelltas”, ka thënë ai.
Rritja e pranisë së shqipes online
Gashi po ashtu tregon se si njëra prej qëllimeve kryesore të krijimit të kësaj llogarie ka qenë rritja e pranisë së gjuhës shqipe në botën online.
Teksa diskuton për llogarinë në Instagram, Platori përdor vetëm fjalë shqipe. Kur pashmangshëm është pyetur nëse i shmang fjalët e huaja me qëllim, të cilat me raste përdoren nga një pjesë e shoqërisë, sidomos kur flitet për fushën e teknologjisë, ai është përgjigjur kështu:
“Nuk jam në themel kundër përdorimit të fjalëve angleze në disa raste, apo kurdo në bisedë, sepse e lehtësojnë komunikimin në një mënyrë apo tjetër. Ndonjëherë një fjalë shqip mund të tingëllojë parehatshëm në fillim, mirëpo kështu fillon e përdoret secila fjalë”.
Por, a gabojmë secili prej nesh kur huazojmë fjalë nga gjuhë të huaja?
Profesori Rrahman Paçarizi mendon se jo.
“Nuk mendoj se gabojmë kur përdorim fjalë të huaja sepse edhe kur e kemi një fjalë shqipe, e cila mendojmë se mund ta zëvendësojë, ajo jo gjithmonë e zëvendëson plotësisht atë fjalë, prandaj është folësi i cili vendos nëse duhet ta përdorë një fjalë të huaj, në vend të një fjale të gjuhës së tij, e cila mund të jetë e fshehur diku, mund të jetë latente”, ka thënë ai.
Profesori Paçarizi po ashtu ka thënë se nuk është ithtar i politikave puriste që me çdo kusht të përdoren fjalë shqipe sepse ndodh që ajo fjalë ndonjëherë nuk i përmbushë nevojat e folësit.
Ai beson se është punuar shumë pak në fjalëformimin e gjuhës shqipe, pasi sipas tij, kjo gjuhë ka mundësi të shumta të zhvillimit.
Ngjashëm mendon edhe përkthyesi, Qerim Ondozi.
“Nuk duhet të kemi qasje puriste te përkthimi sepse iu jep nuancë teksteve. Shembull mund ta përdorim edhe fjalën vazhdimësi edhe kontinuitet. Mund të themi edhe mungesë edhe absencë, në vende ku fjala absencë ka kuptim. Nuk duhet me qenë aq purist kur shkruajmë tekste specifike sepse tekstet specifike përdorin terminologji specifike. Huazimi nuk është diçka e keqe. Për më tepër, preferohet te gjuhët, të cilat janë të varfra në këtë aspekt.
Praktika e përditësimit të fjalorit
Fjalori aktual i gjuhës shqipe ka rreth 42.000 fjalë. Mirëpo as në Kosovë dhe as në Shqipëri nuk ekziston praktika e përditësimit të tij me fjalë të reja, të cilat përdoren në baza ditore nga shqipfolësit. Por, ndryshe funksionon shembull fjalori i Oxford-it në gjuhën angleze. Që një fjalë të bëhet pjesë e tij, ajo duhet të futet në një “listë mbikëqyrëse”. Nëse një fjalë konsiderohet se mund t’i shtohet fjalorit, atëherë redaktorët bëjnë kërkime në arkivat e gazetave, në forume online në internet, në studime akademike, revista, libra me receta, si dhe rrjete sociale.
Mirëpo profesori Paçarizi tregon se për një përditësim të ngjashëm të fjalorit të gjuhës shqipe, duhet pasur institucion që ka autoritet për një gjë të tillë.
“Barra e menaxhimit të një fjalori të ri, i cili do të ishte elektronik dhe do të përditësohej në baza periodike, duhet të bartet nga katedrat e gjuhës shqipe në Prishtinë dhe në Tiranë, pastaj nga Instituti Albanologjik i Prishtinës dhe Qendra e Studimeve Albanologjike në Tiranë si dhe nga dy akademitë e shkencave, përkatësisht ajo e Kosovës dhe e Shqipërisë”.
Fjalori online sipas tij do t’i nxiste njerëzit që ta shfrytëzonin atë më shumë meqë fjalorët fizikë janë më të vështirë për t’u përdorur.
Vështirësitë në qasje të fjalorëve fizikë i përmend edhe Gashi, teksa tregon pse ka konsideruar që prezantimi i disa fjalëve shqipe përmes platformave të reja në internet mund të jetë më funksional.
“Duke pasur parasysh se si ka ndryshuar vëmendja jonë për shkak të teknologjisë dhe duke parë vazhdimisht se njerëzit nuk po ndalen që të lexojnë, kam parë që Instagrami është platformë më vizuale, ka qenë më e mirë, pasi njerëzit nuk kanë nevojë që të klikojnë aq shumë, sepse postimet iu paraqiten para syve”, ka shtuar ai.
Por jo vetëm kjo. Ai thekson se në internet ka hasur edhe në informacione të pasakta për gjuhën shqipe.
“Një prej arsyeve kryesore, shkasi i fundit që më ka shtyrë me nis fjaluerin është se vazhdimisht kam parë nëpër rrjete sociale faqe të ndryshme dhe individë që shpërndajnë të dhëna të llojllojshme për gjuhën shqipe dhe që nuk kanë asnjë element akademik dhe aspak vërtetësi në to”, shprehet Gashi.
A është në rrezik gjuha shqipe?
Ekspertët besojnë se gjysma e gjuhëve të botës janë në rrezik të zhdukjes. Organizata ndërkombëtare, Living Tongues, me seli në Oregon të Shteteve të Bashkuara, vendos theks të veçantë në faqen e saj në internet kur thotë se çdo dy javë një gjuhë zhduket.
Mirëpo profesori Rrahman Paçarizi vlerëson se ky realitet nuk përbën problem për gjuhën shqipe.
“Shqipja nuk ka krizë të identitetit, shqipja nuk është një gjuhë që është e afërt me një tjetër dhe nuk ka pse të ketë frikë nga gjuhët e tjera edhe nëse huazon pak më shumë fjalë sesa që huazojnë gjuha kroate, maqedonase ajo malazeze, apo boshnjake”.
E Ondozi, që ka profesion përkthimin dhe rrjedhimisht merret me fjalët në vazhdimësi, tregon se krijon fjalë të reja, varësisht nga nevojat e tekstit. Ai inkurajon të gjithë që ta shfrytëzojnë gjuhën varësisht prej nevojave që kanë.
“Ne nuk duhet të hezitojmë që t’i përdorim fjalët e reja, që të krijojmë fjalë të reja duke u bazuar në metodat e fjalëformimit të gjuhës shqipe. Në një libër të fundit që kam përkthyer, kisha problem se si ta përkthej ‘internality’ dhe ‘externality’. Fjalën ‘brendësia’ e kemi ne por ‘jashtësia’ nuk e kemi, andaj nuk ka zgjidhje tjetër përveç se ta përdorë sepse duhet ruajtur ritmin në një vepër letrare. Nëse shqipja ka një bazë të një fjalëformimi, atëherë mund të vazhdosh atë proces sa të duash, natyrisht duke pasur edhe një dozë ngurrimi se mos po del qesharak në fund”, ka thënë ai.
