Çështja e Asociacionit të komunave me shumicë serbe do të jetë një nga temat, të cilat priten të diskutohen gjatë vizitës së të dërguarit të Posaçëm amerikan për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, dhe nga përfaqësuesi i Posaçëm i BE-së për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, javën e ardhshme, vlerësojnë njohësit e zhvillimeve politike shqiptarë dhe serbë, Violeta Haxholli dhe Dushan Radakoviq.
Megjithatë, ata thonë se mbetet e panjohur ende për shoqërinë civile, por edhe për publikun në tërësi, se cilat janë modelet për formimin e Asociacionit, që i janë ofruar Qeverisë së Kosovës për shqyrtim, e të cilat i ka përmendur ambasadori i SHBA-së në Kosovë, Jeffrey Hovenier, gjatë një interviste në shërbyesin publik, Radio Televizionin e Kosovës.
“Ka modele, të cilat ne mendojmë se mund të funksionojnë dhe e kemi inkurajuar Qeverinë e Kosovë që t'i shqyrtojë ato modele dhe ta shqyrtojë atë çështje”, ka thënë Hovenier, pa dhënë detaje mbi këto modele.
Qeveria e Kosovës, deri më tash nuk ka dhënë ndonjë detaj lidhur me modelet për formimin e Asociacionit. Ndërkaq, autoritetet serbe kanë theksuar se modeli i vetëm për Asociacionin është sipas marrëveshjeve të arritura më 2013 dhe 2015 në dialogun e Brukselit.
SHIKONI EDHE: Çka është Asociacioni i komunave me shumicë serbe?Asociacioni i komunave me shumicë serbe prej disa kohësh është pengesë për dialogun Kosovë-Serbi për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet dy palëve. Për formimin e saj u arrit Marrëveshja në Bruksel, në vitin 2013, si pjesë e një dialogu të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian.
Dy vjet më vonë, në Bruksel u arrit pajtimi lidhur me parimet për formimin e Asociacionit, të cilat Gjykata Kushtetuese e Kosovës në dhjetor të vitit 2015 i vlerësoi se nuk ishin plotësisht në harmoni me frymën e Kushtetutës. Në bazë të atij vendimi të Gjykatës Kushtetuese, është kontestuese se Bashkësia nuk bazohet në multietnicitet, por mbledh komuna në të cilat një komunitet etnik është shumicë, në këtë rast komuniteti serb.
Pas vendimit të gjykatës, autoritetet kosovare refuzojnë zbatimin e marrëveshjes, me arsyetimin se Asociacioni është i dëmshëm, ndërsa pala serbe ka insistuar për zbatimin e marrëveshjes dhe vazhdimisht ka kërkuar që kjo çështje të ngrihet për diskutim sërish në dialog.
Vitin e kaluar, një dialog politik i nivelit të lartë, aktualisht i udhëhequr nga kryeministri i Kosovës , Albin Kurti, dhe presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, u mbajt vetëm dy herë. Përveç deklaratave kontradiktore, nuk ka pasur ndonjë përparim konkret.
SHIKONI EDHE: Pse Asociacioni është problematik për Kosovën?Haxholli: Shoqëria civile pa informacion për modelet për Asociacionin
Violeta Haxholli nga Instituti Demokratik i Kosovës, thotë për Radion Evropa e Lirë se deri më tash, përveç deklaratës së ambasadorit amerikan, Jeffrey Hovenier, ku ai ka përmendur se ekzistojnë modele për formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, shoqëria civile nuk ka asnjë informatë se për çfarë modelesh bëhet fjalë.
SHIKONI EDHE: Hovenier: Jemi për formimin e Asociacionit, por i takon Kosovës të vendosë“Megjithatë, unë besoj që ajo çfarë është me rëndësi në deklaratën e ambasadorit amerikan, është se ai vazhdimisht e ka theksuar se Asociacioni nuk do të ketë kompetenca ekzekutive, se askush nuk është i interesuar që në Kosovë të krijohet një Republikë e re Serbe, që integriteti dhe sistemi unitar kushtetues i Kosovës është i garantuar. Kjo është shumë me rëndësi për Qeverinë e Kosovës përderisa të vendosë ta shqyrtojë çështjen e Asociacionit”, thotë Haxholli.
Radakoviq: Modelet për Asociacionin do t’i paraqesin Escobari dhe Lajçaku
Dushan Radakoviq, drejtor ekzekutiv i Qendrës për përfaqësim të kulturës demokratike nga Mitrovica e Veriut, thotë që, sipas burimeve të tij nga Kosova dhe Serbia, modelet për formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe do t’u prezantohen autoriteteve në Kosovë dhe Serbi nga ana e të dërguarit të veçantë amerikan për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar dhe nga përfaqësuesi i Posaçëm i BE-së për dialogun Kosovë Serbi, Mirosllav Lajçak.
Më herët, Zyra e Departamentit amerikan të Shtetit për Evropën dhe Euroazinë konfirmoi se Escobari dhe Lajçaku do të jenë në Kosovë dhe Serbi nga 30 janari deri më 4 shkurt.
Siç është thënë, qëllimi i vizitës së tyre është të inkurajojnë liderët në Prishtinë dhe Beograd që të normalizojnë marrëdhëniet nëpërmjet dialogut të lehtësuar nga BE-ja dhe t’i zbatojnë reformat në rrugën e integrimit në BE.
“Të dy ata (Escobar dhe Lajçak) do të paraqesin disa modalitete, të cilat do të jenë të pranueshme, si për institucionet amerikane, ashtu edhe për ato evropiane, pra, modeli i Asociacionit dhe më pas u mbetet të dyja palëve nëse do ta pranojnë ose jo”, thotë Radakoviq për Radion Evropa e Lirë.
Ai shtoi se nuk dëshiron “të spekulojë mbi propozimet për një model të Asociacionit të komunave me shumicë serbe”.
Qeveria e Kosovës hesht
Radio Evropa e Lirë i është drejtuar Qeverisë së Kosovës me pyetjen se cilat janë modelet, që i ka përmendur ambasadori amerikan Hovenier, të cilat i janë propozuar autoriteteve të Kosovës që t’i shqyrtojnë për formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Por, deri në publikimin e këtij teksti, zyrtarët e Qeverisë së Kosovës nuk kanë kthyer përgjigje.
Në Kosovë janë gjithsej dhjetë komuna me shumicë serbe, gjashtë në jug të Ibrit - Graçanica, Shtërpca, Novobërda, Ranillugu, Parteshi dhe Kllokoti, ndërsa katër komuna në veri, territoret e të cilave janë të lidhura - Mitrovica e Veriut, Leposaviqi, Zubin Potok dhe Zveçani.
SHIKONI EDHE: Dallime të mëdha me AsociacioninKryeministri i Kosovës, Albin Kurti, në disa raste e ka ndërlidhur formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe me Republikën Sërpska në Bosnjë dhe Hercegovinë, duke shtuar se nuk do të lejonte formimin e tij me pushtet ekzekutiv sepse do të çonte në “mosfunksionim të shtetit”.
Autoritetet serbe: Asociacioni vetëm sipas Marrëveshjes së Brukselit
Ndërkaq, nga Zyra për Kosovën e Qeverisë së Serbisë, nuk kanë dhënë përgjigje precize lidhur me pyetjen e Radios Evropa e Lirë, nëse autoriteteve të Serbisë u është prezantuar ndonjë model i ri për formimin e Asociacionit, por kanë thënë se në marrëveshjet e arritura deri më tash në Bruksel për formimin e Asociacionit, “gjendet modeli i vetëm i ekzistimit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe, ashtu siç është arritur dhe nënshkruar marrëveshja nga ana e Beogradit, Prishtinës dhe BE-së”.
“Beogradi i përmbahet fuqishëm parimit ndërkombëtar ‘Pacta sunt servanda’ (Marrëveshjet duhet respektuar)”, thuhet në një përgjigje me shkrim nga Zyra për Kosovën e Qeverisë së Serbisë, në të cilën është shtuar që çështja e formimit të Asociacionit është definuar me marrëveshjet e vitit 2013 dhe të vitit 2015.
“Bëhet fjalë për gjashtë pikat e para të Marrëveshjes së Brukselit dhe 22 dispozitat e ‘Parimeve të përgjithshme’, të cilat përcaktojnë qartë ekzistencën e strukturës, qëllimeve, kompetencave ekzekutive, si dhe kompetencave të Asociacionit të komunave me shumicë serbe”, kanë thënë nga Zyra për Kosovën e Qeverisë së Serbisë.
SHIKONI EDHE: Dialogu Kosovë-Serbi që nuk po përfundon“Asociacioni, ndër kërkesat e Escobarit dhe Lajçakut”
Haxholli vlerëson se gjatë vizitës së paralajmëruar të Escobarit dhe Lajçakut në Prishtinë, mund të trajtohen katër tema me autoritetet e Kosovës. Vazhdimi i dialogut Kosovë-Serbi pas ngecjes së shënuar së fundmi do të jetë një nga temat, vlerëson Haxholli, sipas së cilës mbështetësit e dialogut, BE-ja dhe SHBA-ja, po kërkojnë që sa më parë të zhvillohen takimet e nivelit të lartë politik mes Kosovës dhe Serbisë.
Tema e dytë, sipas saj, mund të jetë çështja e zgjedhjeve parlamentare dhe presidenciale të Serbisë, që mbahen më 3 prill dhe Qeverisë së Kosovës do t’i kërkohet të shqyrtojë modalitetet e mundshme për votimin e serbëve të Kosovës, por që ato modalitete e respektojnë sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës. Tema e tretë, sipas saj, mund të jetë zbatimi i aktvendimit të Gjykatës Kushtetuese për kthimin e 24 hektarëve tokë dhe mal të Manastirit të Deçanit. Gjithashtu, sipas saj do të diskutohet edhe për Asociacionin.
SHIKONI EDHE: Parimet e Asociacionit “nuk janë tërësisht” në përputhshmëri me Kushtetutën“Çështja e katërt mund të jetë ajo e Asociacionit, pasi që për këtë çështje kemi një aktgjykim të Gjykatës Kushtetuese dhe një marrëveshje, e cila ende nuk është zbatuar. Këto mund të jenë ato katër kërkesat që mund t’i kenë përfaqësuesi evropian dhe ai amerikan për Qeverinë e Kosovës. Mjaft sfiduese janë, besoj unë”, thekson Haxholli.
“Një pako e re” nga Escobari dhe Lajçaku
Radakoviq thekson se formimi i Asociacionit lejohet me ligjet e Kosovës dhe se diçka e tillë përmendet edhe në Planin e Ahtisaarit, dokumenti në bazë të të cilit Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008 dhe hartoi Kushtetutën.
Sipas tij, opinioni shqiptar ka krijuar një imazh të gabuar se Asociacioni mund të jetë i dëmshëm për Kosovën dhe se mund të bëhet një Republikë e re Serbe.
“Ky është edhe qëllimi i Escobarit dhe Lajçakut, për të shpjeguar se kjo nuk është ideja (krijimi i Republikës Serbe), kështu që ambasadori amerikan (në Kosovë, Jeffry Hovenier) tha dje dhe pardje se nuk mund të ketë Republikë të re Serbe në Kosovë. Por, të drejtat (e komuniteteve) duhet të respektohen, siç shkruhet në Planin e Ahtisaarit, por edhe në ligjet e Kosovës dhe mbi të gjitha në Ligjin për vetëqeverisjen lokale”, thekson Radakoviq.
Ai shton se Escobari dhe Lajçaku, “po sjellin një pako të re, e cila mbase mund të jetë më tërheqëse për Kosovën, konkretisht për (kryeministrin Albin) Kurtin, se sa që ka qenë deri më tash”.
Çfarë parasheh Marrëveshja e Brukselit për Asociacionin?
Në Marrëveshjen e parë të Brukselit, të vitit 2013, për parimet që rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, gjashtë pikat e para i referohen Asociacionit të komunave me shumicë serbe.
Në atë marrëveshje është e shkruar që ky Asociacion do të themelohet në bazë të statutit dhe se shpërbërja e tij mund të bëhet vetëm me vendim të komunave pjesëmarrëse.
SHIKONI EDHE: Shtohet presioni për AsociacioninDy vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes së parë të Brukselit, Kosova dhe Serbia nënshkruan gjithashtu një marrëveshje për Asociacionin e komunave me shumicë serbe, e cila harmonizoi parimet e përgjithshme dhe elementet kyçe.
Marrëveshja e vitit 2015 përbëhet nga 22 pika, të cilat specifikojnë kornizën ligjore, qëllimet, strukturën organizative, marrëdhëniet me autoritetet qendrore, buxhetin dhe mbështetjen për Asociacionin e komunave me shumicë serbe.
Kjo marrëveshje parasheh që Asociacioni i komunave me shumicë serbe të themelohet siç është paraparë në Marrëveshjen e parë, me Ligjin për ratifikimin e marrëveshjes së parë dhe ligjet e Kosovës.
Disa prej qëllimeve përmenden se janë: forcimi i demokracisë lokale; kryerja e mbikëqyrjes së plotë për zhvillimin e ekonomisë vendore; kryerja e mbikëqyrjes së plotë në fushën e arsimit; kryerja e mbikëqyrjes së plotë në kujdesin parësor dhe dytësor shëndetësor dhe social; kryerja e mbikëqyrjes së plotë në koordinimin e planifikimit urban dhe rural; ofrimi i shërbimeve për anëtarët e saj në përputhje me ligjet e Kosovës.
Sipas Marrëveshjes së Brukselit, Asociacioni i komunave me shumicë serbe duhet të ketë një Kuvend, një kryetar që përfaqëson Asociacionin para autoriteteve qendrore dhe jashtë Kosovës, një zëvendëskryetar, një këshill, një bord, një administratë, një zyrë për ankesa, ndërkaq që do të duhej të përcaktohej me statut.
Çështja kryesore në lidhje me themelimin e Asociacionit është ajo e kompetencave të saj.
Në dhjetor të vitit 2015, Gjykata Kushtetuese e Kosovës konstatoi se këto parime për Asociacionin nuk ishin plotësisht në harmoni me frymën e Kushtetutës, të përmendur në nenin 3, për “barazinë para ligjit” dhe kapitujt “të drejtat dhe liritë themelore”, si dhe “të drejtat e komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre”.
Me këtë vendim të Gjykatës Kushtetuese ishte përcaktuar se Asociacioni i komunave me shumicë serbe do të themelohet ashtu siç e parasheh Marrëveshja e parë e Brukselit, e ratifikuar nga Kuvendi i Kosovës.