A do të jetë Asociacioni i komunave me shumicë serbe burim i problemeve, siç thonë disa qytetarë në Prishtinë, apo organ për mbrojtjen e të drejtave të pakicës serbe në Kosovë?
Qytetarët në Prishtinë, Mitrovicë të Veriut e Graçanicë kanë pritje të ndryshme lidhur me Asociacionin e komunave me shumicë serbe në Kosovë.
“Asociacioni gjithmonë mund të jetë burim i problemeve, kancer për shtetin”, thotë për Radion Evropa e Lirë Mustafa nga Prishtina.
Në anën tjetër, Lubomiri nga Graçanica dhe Marija nga Mitrovica e Veriut e shohin Asociacionin si organ përmes të cilit serbët në Kosovë do të mund të ushtrojnë dhe mbrojnë të drejtat e tyre.
Formimi i Asociacionit, gjë që është dakorduar në dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë në Bruksel, që një dekadë i ka tensionuar marrëdhëniet ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit. Të dy palët nuk pajtohen për çështjen e kompetencave të saj.
Kosova është e qëndrimit se Asociacioni, i cili duhet të mbledhë dhjetë komuna me shumicë serbe në Kosovë, nuk mund të ketë kompetenca ekzekutive dhe se duhet të jetë në përputhje me Kushtetutën e Kosovës.
Serbia, nga ana tjetër, insiston që ajo të formohet në bazë të marrëveshjeve të vitit 2013 dhe 2015, të cilat janë arritur në kuadër të dialogut për normalizimin e marrëdhënieve. Megjithatë, Gjykata Kushtetuese e Kosovës ka konstatuar se disa nga parimet në marrëveshjen e vitit 2015 nuk janë në përputhje me Kushtetutën, por se ato mund të harmonizohen me statut apo rregullore të Qeverisë së Kosovës.
Më 21 tetor të këtij viti, diplomatët e SHBA-së, Francës, Gjermanisë, Italisë dhe Bashkimit Evropian, Kosovës dhe Serbisë ua kanë paraqitur statutin e Asociacioni. Pas kësaj, të dyja palët deklaruan se dokumenti ishte "i pranueshëm".
Mirëpo, publiku nuk di asgjë për të, përveç asaj që kanë deklaruar zyrtarë të Bashkimit Evropian - se është një “model modern evropian”.
Asociacioni “simbol i ndarjes"
Pesëdhjetë e tre vjeçari Mustafa nga Prishtina beson se Asociacioni i komunave me shumicë serbe do të çonte në një "ndarje edhe më të thellë" mes pjesëtarëve të komunitetit shqiptar dhe serb në Kosovë.
Sipas mendimit të tij, Asociacioni nuk duhet të formohet sepse “serbët tashmë i kanë të gjitha të drejtat në Kosovë”.
“Pse të mos bini dakord që të gjithë të jetojnë së bashku si njerëz, si fqinjë, si bashkëqytetarë? Pse duhet të jetë diçka e veçantë?”, thotë Mustafa, punonjës i një banke në Prishtinë.
Të njëjtin mendim shpreh edhe bashkëqytetarja e tij Valbona, 39 vjeçe. Ajo është e punësuar si infermiere në një objekt shëndetësor në Prishtinë dhe beson se komunitetet në Kosovë nuk do të ishin të barabarta nëse do të formohej një institucion që do të mblidhte vetëm serbët.
“Serbët duhet të kenë të njëjtat të drejta si komunitetet tjera pakicë. Ata nuk duhet të jenë më të privilegjuar se të tjerët”, thotë ajo.
Mirëpo, Slavisha nga Graçanica, komunë me shumicë serbe afër Prishtinës, pret që Asociacioni do t'u sjellë prosperitet ekonomik serbëve në Kosovë dhe përmes tij do të ruhen institucionet e Serbisë.
“Fëmijët tanë duhet të kenë pak prioritet, që të mund të punësohen e kështu me radhë. Kam tre fëmijë, asnjëri prej tyre nuk punon”, thotë ky 60-vjeçar që punon në sektorin publik në Kosovë, por në kuadër të sistemit serb.
Për serbët në Kosovë, Asociacioni simbol i "mbijetesës"
Në komunat me shumicë serbe në Kosovë, paralelisht funksionojnë institucionet e Serbisë, të cilat punësojnë një numër të madh të njerëzve.
Njëra prej tyre është edhe Aleksandra (37 vjeçe) nga Graçanica, por nuk dëshiron të thotë publikisht se për cilin institucion punon.
Përveç të gjitha institucioneve shëndetësore dhe arsimore, në zonat serbe të Kosovës, në sistemin serb funksionojnë edhe Autoritetet e Përkohshme Komunale, Zyra e Punësimit, Posta, Qendra për Punë Sociale, Fondi i Sigurimeve Shëndetësore dhe Pensionale etj. institucionet.
Aleksandra shpreson që me formimin e Asociacionit, këto institucione të vazhdojnë punën.
“Unë punoj në një institucion serb dhe shpresoj që ai të mos mbyllet”, thotë ajo.
Në anën tjetër, Marija (35) nga Mitrovica e Veriut pret që institucionet arsimore dhe shëndetësore të drejtohen dhe organizohen nga bashkatdhetarët e saj përmes Asociacionit.
“Këtë po e them ekskluzivisht për hir të fëmijëve të mi, më e rëndësishmja për ne do të ishte që sa i përket arsimit, arsimi të mbetet në sistemin serb, sepse unë dua që fëmijët e mi të studiojnë në gjuhën serbe. Sigurisht, këtu hyn në lojë shëndetësia, sepse dua që mjekët tanë të na trajtojnë”, thotë ajo.
Kompetencat e Asociacionit
Mustafa dhe Valbona nga Prishtina kanë qëndrim të ndryshëm nga qytetarët e komunitetit serb kur bëhet fjalë për kompetencat e Asociacionit.
Mustafa nënvizon se qëndrimi i tij për kompetencën e Asociacionit nuk ka të bëjë me pjesëtarët e komunitetit serb, por, siç sqaron, ky institucion do ta dëmtonte Kosovën si shtet.
"Nëse ka fuqi ekzekutive, atëherë do të ketë gjithmonë tension," thotë ai dhe e krahason Asociacionin me Republikën Sërpska, një nga dy entitetet në Bosnje dhe Hercegovinë.
“Aty gjithmonë ka probleme, gjithmonë ka tensione”, shton ai.
Zyrtarët e lartë të Kosovës kanë shprehur në publik shqetësimin e tyre se Asociacionit mund të ketë një efekt të dëmshëm në aranzhimin e brendshëm dhe se nuk do të lejojnë "bosnjëzimin" apo krijimin e "Republikës Sërpska në Kosovë".
Mustafa beson se të gjitha institucionet paralele të Serbisë në Kosovë duhet të shfuqizohen dhe shton se “askund në botë nuk mund të funksionojë sistemi i një shteti tjetër brenda një shteti”.
Valbona thotë se nuk është informuar shumë për kompetencat që duhet të ketë Asociacioni, por megjithatë beson se do të ishte “e dëmshme” për Kosovën.
Në anën tjetër, Lubomiri nga Graçanica dhe Bojani nga Mitrovica e Veriut thonë se formimi i Asociacionit nuk ka kuptim nëse nuk ka kompetenca ekzekutive. Ata, gjithashtu, shtojnë se institucionet serbe në Kosovë nuk duhet të mbyllen apo të kalojnë në punë sipas sistemit të Kosovës.
“Asociacioni i komunave serbe nuk duhet të ketë pasoja për popullin serb në Kosovë. Punonjësit e institucioneve të sistemit serb mund të mbeten pa rroga nëse kalojnë në sistemin e Kosovës”, thotë Lubomiri, mësues në pension.
Bojani, një biznesmen nga Mitrovica e Veriut, nuk beson se Asociacioni do të ketë kompetenca ekzekutive, por se Serbia do të ridrejtojë financat përmes tij vetëm për nevojat e komunitetit serb në Kosovë.
Çfarë po ndodhë me Asociacionin?
Takimi i fundit i kryenegociatorëve të Kosovës dhe Serbisë në kuadër të dialogut, i cili zhvillohet përmes BE-së, është mbajtur më 16 nëntor në Bruksel dhe një nga temat e diskutimit ka qenë pikërisht Asociacioni i komunave me shumicë serbe.
Kryenegociatori i Kosovës, Besnik Bislimi, dhe drejtori i Zyrës për Kosovën në Qeverinë e Serbisë, Petar Petkoviq, kanë zhvilluar vetëm takime të ndara me të dërguarin e BE-së për dialog, Miroslav Lajçak.
I pyetur nëse është diskutuar për draft-statutin për formim të Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë - të dorëzuar nga një delegacion perëndimor javë më parë në Prishtinë e Beograd - Bislimi ka thënë se kjo pikë ka qenë në agjendë. Ai ka shtuar se drafti që i është dorëzuar Kosovës nga miqtë tanë të Bashkimit Evropian dhe të SHBA-së, gjatë përgatitjes së neneve të veta, ka pasur një kujdes të shtuar për provizionet kushtetuese të Kushtetutës së Kosovës.
“Nuk mund të nisë zbatimi [pa nënshkrim], sepse duhet garancia që kemi një marrëveshje valide, që sjell obligime edhe për palën tjetër”.
Në anën tjetër, Petkoviq ka thënë se statuti i Asociacionit “duhet të përfaqësojë vetë shtyllën kurrizore të Asociacionit të komunave serbe dhe gjithçka duhet të jetë në përputhje me marrëveshjet e vitit 2013 dhe 2015”, ka thënë mes tjerash Petkoviq.
Ai theksoi se vetëm me zgjidhje kompromisi mund të arrihet përparim në procesin e normalizimit të marrëdhënieve.
