Kur më 4 shtator, në Zyrën Ovale, kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq nënshkruan një marrëveshje për normalizimin ekonomik, administrata e presidentit amerikan, Donald Trump e quajti atë "historike"dhe një shenjë të angazhimit të Uashingtonit në Ballkan.
Interesimi i administratës Trump për një nga problemet më të vështira të rajonit befasoi disa ekspertë të Ballkanit, të cilët kanë pritur që Departamenti amerikan i Shtetit të vazhdojë politikën e vjetër, sipas së cilës, Evropës i lihej në dorë udhëheqja e bisedimeve për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve lokale dhe për t'i anëtarësuar vendet e reja në organizatat perëndimore.
Para së gjithash, Trump kishte pyetur më 2018 pse Shtetet e Bashkuara duhej të vinin në rrezik ushtarët e tyre për të mbrojtur Malin e Zi, një vend ballkanik që u bashkua me NATO-n një vit më parë. Komenti i tij ngriti shqetësim në lidhje me angazhimin e Uashingtonit në rajon.
"Shumë prej nesh kishim menduar, mirë ai thjesht do të injorojë rajonin dhe nuk do të bëjë dëm. Por, Trump patjetër kontribuoi për ta bërë marrëveshjen", tha për Radion Evropa e Lirë, Tanya Domi, profesoreshë e Universitetit të Columbias dhe eksperte e Ballkanit.
Përfshirja e SHBA-së në vendet e rajonit, që ishin pjesë e ish-Jugosllavisë deri më 1991, ishte zbehur gjatë dy dekadave të fundit.
Vëmendja e Shtëpisë së Bardhë u zhvendos nga Evropa në luftërat në Afganistan dhe Lindjen e Mesme pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit, 2001 në Shtetet e Bashkuara.
Aneksimi nga Rusia i Gadishullit të Krimesë në Ukrainë më 2014 dhe mbështetja e saj për separatistët në rajonin Donbas, e detyruan Uashingtonin të rrisë përfshirjen e tij në Evropën Lindore, përfshirë Ballkanin, ku mosmarrëveshjet e pazgjidhura për dekada, e bëjnë rajonin të ndjeshëm nga intrigat e Kremlinit.
Presidenti Trump ka sinjalizuar se angazhimi i tij në Ballkan do të vazhdojë nëse ai fiton një mandat të dytë më 3 nëntor. Ai u ka thënë Hotit dhe Vuçiqit se do të vizitojë të dyja vendet "në një të ardhme jo shumë të largët".
Nëse e realizon vizitën, ai do të ishte presidenti i parë i SHBA-së që viziton Serbinë që kur Jimmy Carter mori pjesë në varrimin e udhëheqësit jugosllav, Josip Broz Tito më 1980.
'Një lloj ngjarje e PR-it'
Disa analistë rajonalë e kanë vënë në dyshim përkushtimin e administratës për t'u përfshirë më thellë në politikën e ndërlikuar të Ballkanit. Disa, madje e shohin ceremoninë e nënshkrimit në Shtëpinë e Bardhë të nxitur nga dëshira e administratës për t'i bërë jehonë një fitoreje të politikës së jashtme, përpara zgjedhjeve të nëntorit.
"Në të vërtetë nuk ishte një qasje apo planifikim i vërtetë strategjik për zgjidhjen e mosmarrëveshjes Kosovë-Serbi, përkundrazi ishte një lloj ngjarje e PR-it (Public Relations - Marrëdhënieve me Publikun) që ishte shumë e rëndësishme për fushatën", thotë Majda Ruge, një analiste e Ballkanit në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë në Berlin.
Republikani Trump aktualisht po e pason rivalin e tij demokrat, Joe Biden në sondazhe. Këtë vit, pritet të jetë një garë e ngushtë presidenciale.
Marshall Harris, një ish-zyrtar i Departamentit të Shtetit që ka shërbyer në ambasadat e SHBA-së në Ballkan dhe më vonë këshilloi senatorin Bob Dole, tha se marrëveshja ishte një hap në drejtimin e duhur, por nuk u ngrit në nivelin e një ceremonie në Zyrën Ovale.
"Nëse e analizoni marrëveshjen, nuk është ashtu siç e ka paraqitur administrata. Nuk është ky sukses i jashtëzakonshëm i politikës së jashtme", tha Harris për Radion Evropa e Lirë.
Marrëveshja parasheh angazhimin e Kosovës dhe Serbisë në ndërtimin e lidhjeve rrugore dhe hekurudhore, për të lidhur kryeqytetet e tyre në mënyrë që të përmirësojnë lëvizjen e mallrave dhe njerëzve, zhvillime këto që mund të tërheqin investime perëndimore. Sipas marrëveshjes, Kosova obligohet të bëhet pjesë e një iniciative për lëvizjen pa pasaporta dhe detyrime tarifore, që do ta përfshijë Shqipërinë, Serbinë dhe Maqedoninë e Veriut.
Por, marrëveshja nuk e arriti qëllimin e shpallur ndërkombëtarisht për të bindur Beogradin të njohë ish-provincën e tij, e cila ka qenë në qendër të më shumë se një dekade bisedimesh të ndërmjetësuara nga Bashkimi Evropian, të cilat ishin të pezulluara për një kohë.
Kosova, e cila ka një popullsi më shumë se 90 për qind shqiptare etnike, shpalli pavarësinë nga Serbia më 2008.
Megjithatë, marrëveshja e ndërmjetësuar nga administrata Trump shënoi hapin e parë të prekshëm të bashkëpunimit midis dy fqinjëve, që kur bisedimet e ndërmjetësuara nga BE-ja u ndërprenë dy vjet më parë.
Në vitin 2018, Prishtina vendosi një tarifë ndëshkuese 100 për qind për mallrat e Serbisë për shkak të "fushatës së saj agresive kundër Kosovës", përkatësisht politikën e saj të lobimit në vendet për të tërhequr njohjen e tyre ndaj Kosovës dhe për shkak të fushatës kundër anëtarësimit të saj në organizata ndërkombëtare, të tilla si INTERPOL-i. Shtetet e Bashkuara e kishin kritikuar vendosjen e tarifës dhe ajo u shfuqizua në muajin prill.
Marrëveshja e 4 shtatorit përfshin një moratorium njëvjeçar mbi fushatën e çnjohjeve të Kosovës nga ana e Serbisë dhe përpjekjeve të Kosovës për t'u bashkuar me organizatat ndërkombëtare.
Richard Grenell, i dërguari i posaçëm presidencial për bisedimet e paqes Kosovë- Serbi dhe zyrtarë të tjerë amerikanë, udhëtuan në Kosovë dhe Serbi vetëm disa javë pas ceremonisë së nënshkrimit për të studiuar mundësitë e investimeve të SHBA-së dhe për të çuar përpara marrëveshjen ekonomike.
Në delegacion ishin zyrtarë të lartë nga Korporata Ndërkombëtare e Financave dhe Zhvillimit në SHBA (DFC), Banka për Zhvillim e Shteteve të Bashkuara dhe Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar.
Departamenti amerikan i Shtetit ka thënë se investimet në Kosovë dhe Serbi dhe përfshirja më e madhe e sektorit privat amerikan, që mundësohen nga marrëveshja e 4 shtatorit, do të ndihmojnë për të kundërshtuar ndikimin kinez dhe rus në ato vende.
Ndërtimi i lidhjeve të fuqishme
Grenell ka thënë se ndërtimi i lidhjeve të fuqishme ekonomike dhe personale midis dy vendeve mund të bëhen themeli mbi të cilin mund të arrihet përfundimisht një zgjidhje politike.
Ai ka thënë se njerëzit e Kosovës dhe Serbisë për dekada kanë vuajtur në aspektin ekonomike derisa prisnin që liderët e tyre të arrijnë një zgjidhje politike dhe se ka ardhur koha për të "ndryshuar" skenarin e bisedimeve të paqes.
"Gjatë vitit të ardhshëm, ne mund të shohim krijimin dhe rritjen e vendeve të punës dhe pas një viti, na gjykoni se ku po shkon procesi politik", ka thënë Grenell.
"Le të shohim nëse përqendrimi në ekonomi dhe krijimin e vendeve të punës mund të zgjidhë çështjet politike", është shprehur ai.
Analistja Ruge, e cila ka folur para Kongresit amerikan për politikat në Ballkan në tetor të vitit 2019, thotë se nëse administrata Trump fiton një mandat të dytë, nuk do të ishte në gjendje të shndërronte marrëveshjet ekonomike në një progres politik, pa një plan strategjik të koordinuar me evropianët.
"Kjo është mënyra e vetme përmes së cilës mund t'iu qaseni me të vërtetë këtyre gjërave. Por, në këtë moment ky koordinim nuk ekziston", tha ajo.
Vendimi i Trumpit në tetor të vitit 2019 për të emëruar Grenellin – një ish-zëdhënës i SHBA-së në Kombet e Bashkuara dhe ambasadori i tij i atëhershëm në Gjermani – në rolin e të dërguarit të posaçëm presidencial, ishte befasues sepse ai nuk kishte përvojë të diplomacisë në Ballkan.
Por, mbështetësit thonë se kjo i dha atij një qasje të re për zgjidhjen e një problemi që i ka sfiduar negociatorët perëndimorë për dy dekada.
Grenell, një këshilltar i besuar i Trumpit, mund të ketë kërkuar këtë pozicion për të demonstruar “suksesin e tij në politikën e jashtme” duke ofruar gjithashtu një arritje në kohë të duhur për presidentin, tha Domi.
Nëse marrëveshja ekonomike do të ketë një vëmendje të rëndësishme në një mandat të dytë të Trumpit, varet pjesërisht nga roli që merr Grenelli, thotë Florian Bieber, drejtor i Qendrës për Studime të Evropës Juglindore në Universitetin e Grazit të Austrisë.
"Nëse ai është jashtë administratës, kjo mund të hiqet krejtësisht nga administrata Trump. Sidomos nëse ata e kuptojnë se nuk ka shumë për të fituar", i tha Radios Evropa e Lirë, Florian Bieber.
Në të njëjtën kohë, përfshirja e mëtejshme e Grenellit nuk mund të lehtësojë domosdoshmërisht bashkëpunimin mes SHBA-së dhe BE-së për marrëveshjen e paqes, tha Bieber, duke e quajtur të dërguarin e Trumpit "diplomatin amerikan me më së paku popullaritet" në Bruksel dhe Berlin.
"Kjo nuk përbën një bazë të mirë për çfarëdo dialogu", tha ai.
Ndikimi i Bidenit
Kundërshtimi i Trumpit për marrëveshjet ekzistuese ndërkombëtare – të tilla si Marrëveshja e Parisit për ndryshimin e klimës dhe marrëveshja e rëndësishme bërthamore me Iranin – mund t'u japë shpresë udhëheqësve të Ballkanit, të cilët kanë ngritur çështjen e ndjeshme të ndryshimeve të kufijve, nëse Trump fiton një mandat të dytë, tha Bieber.
Ish-këshilltari për Siguri Kombëtare i Trumpit, John Bolton, ka thënë se kjo ide është paraqitur, por Grenelli ka thënë se ai kurrë nuk ka diskutuar për ndryshimin e kufijve gjatë bisedave të tij me udhëheqësit e Kosovës dhe Serbisë.
Një fitore e kandidatit demokrat për president, Joe Biden më 3 nëntor mbase do ta "varroste" idenë e një ridizajnimi radikal të rendit të pasluftës në Ballkan, tha Bieber.
Ekspertët rajonalë gjithashtu thonë se Biden do të përpiqet të punojë me BE-në për një zgjidhje politike të problemeve në Ballkan.
Biden ka thënë në mënyrë të përsëritur se do të kërkonte të përmirësonte marrëdhëniet transatlantike dhe të rindërtonte besimin në angazhimin e Amerikës ndaj NATO-s, për të cilën thotë se Trump e ka dëmtuar.
Ekipi i fushatës së Bidenit nuk iu përgjigj pyetjeve të Radios Evropa e Lirë në lidhje me planet e tij politike në Ballkan.
Biden, i cili ka shërbyer në Komitetin për Marrëdhënie me Jashtë të Senatit për shumë vite para se të zgjidhej nënpresident gjatë presidencës së Barack Obamas, ka një histori të gjatë të përfshirjes në Ballkan.
Në prill të vitit 1993, derisa po zhvilloheshin luftërat etnike në ish-Jugosllavi, Biden kaloi një javë duke udhëtuar në Ballkan dhe duke u takuar me zyrtarë kryesorë, duke përfshirë udhëheqësin serb, Slobodan Millosheviq.
Ai ishte një nga bashkë-sponsorët e një projektligji të Senatit të vitit 1995 që hoqi embargon e armëve të Kombeve të Bashkuara për boshnjakët që luftonin kundër serbëve.
Biden gjithashtu mbështeti bombardimet e NATO-s ndaj Serbisë më 1999 për të ndaluar spastrimin etnik të kosovarëve dhe nxiti zgjerimin e anëtarësimit në NATO të vendeve të Evropës Lindore, duke përfshirë Slloveninë dhe Kroacinë.
Si nënpresident amerikan, më 2016, ai vizitoi Serbinë dhe Kosovën për të inkurajuar udhëheqësit atje që të normalizojnë marrëdhëniet.
Biden u prit me qetësi në Beograd, ku ai shprehu ngushëllime për të vrarët nga sulmet ajrore të NATO-s më 1999. Biden ishte zyrtari i parë i lartë i SHBA-së që shprehu emocione të tilla në Serbi.
Ai më pas vizitoi Kosovën. Atje një rrugë mori emrin e djalit të tij të ndjerë Beau, i cili punoi në Kosovë pas përfundimit të luftës, duke ndihmuar në trajnimin e prokurorëve dhe gjykatësve vendas.
Përgatiti: Kestrin Kumnova
