Rënia dhe ngritja e urës ikonike të Mostarit

Ky imazh i marrë në gusht të vitit 1993 është një nga fotot e fundit të bëra nga Ura origjinale e Mostarit, e njohur në vend si "Stari Most". Pavarësisht se ishte e mbështjellë me goma dhe e mbuluar me dërrasa druri, ura ra në lumin Neretva pas një breshëri sulmesh nga forcat etnike kroate në nëntor të vitit 1993.

 

Mostari i fotografuar në fund të viteve 1800. Ura ikonë e qytetit është pjesërisht e dukshme në të majtë të imazhit.

Ura e Mostarit u përfundua më 1566 me urdhër të sulltanit osman, Sulejmani I, arkitekti i të cilit përdori blloqe guri gëlqeror të prerë nga një gurore lokale.
​

"Stari Most" në vitin 1910

Ura nuk ishte më e madhja e llojit të saj në kohën e ndërtimit, por dizajni i saj i hollë dhe harku i gjatë u bënë një ikonë e arkitekturës osmane. Një udhëtar i shekullit XVII shkroi: "Nuk kam parë kurrë një urë kaq të lartë. Ajo hidhet nga shkëmbi në shkëmb aq lart sa qielli".
​
 

Një ushtar serb është fotografuar pranë Urës së Mostarit në qershor të vitit 1992.

Ura i mbijetoi fazës së parë të Luftës së Bosnjës 1992-1995, ndërsa serbët e Bosnjës luftuan kundër boshnjakëve dhe kroatëve për kontrollin e Mostarit. Por, kur boshnjakët dhe kroatët u kthyen kundër njëri-tjetrit, ura u bë një objektiv strategjik dhe simbolik për kroatët që e shihnin urën si një simbol të pushtimit.
 

Luftëtarët kroatë të Bosnjës në një ndërtesë në Mostar në gusht të vitit 1993

Më 8 nëntor 1993 Ura e Mostarit u godit me rreth 50 predha nga një tank, ndërsa ushtarët kroatë brohorisnin për shkatërrimin e saj nga një pozicion në majë të kodrës.
​

Një kuadër i palëvizshëm nga një video tregon momentin kur ura filloi të shembet pasi u godit nga një predhë në mëngjesin e 9 nëntorit 1993.

Në orën 10:16 të mëngjesit të 9 nëntorit, Eldin Palata, një 17-vjeçar banor i Mostarit po regjistronte video teksa ura u godit nga një predhë që bëri që struktura të rrëzohej në lumin Neretva.

Mbeturinat e urës së shembur u fotografuan menjëherë pas shkatërrimit të saj.

Palata më vonë kujtoi se kishte filmuar momentin surreal të shembjes së urës. “Kur shikon nga këndi i kamerës, gjithçka është bardh e zi”, i tha ai një gazetari. "Të duket si një ëndërr dhe ju mendoni, 'Nëse e largoj syrin nga kamera, ura do të qëndrojë ende atje'".

Banorët duke ecur nëpër një urë të përkohshme këmbësorësh mbi lumin Neretva, në mars të vitit 1994.

Në vitet e pasluftës, në vend të urës së vjetër të shkatërruar u ngritën ura të ndryshme këmbësore që shqetësonin nervat.
​

Kjo urë këmbësore u shkatërrua nga përmbytjet në dhjetor të vitit 1999.

Thirrjet për rindërtimin e urës ikonike prej guri duke përdorur të njëjtat materiale si origjinali, u drejtuan nga arkitekti i Mostarit Amir Pashiq. Në vitin 1993, Pashiq, i cili në atë kohë jetonte jashtë vendit, filloi të shpërndante "ftesa" për rihapjen e urës më 2004 -- 11 vjet në të ardhmen. Ai më vonë kujtoi se njerëzit "po qeshnin" me qëllimin e largët dhe ambicioz pasi lufta në Bosnje ishte ende në vazhdim.

Gurët janë vendosur në harkun e urës së mëparshme në gusht të vitit 2003.

Në vitin 1998, projekti për restaurimin e urës dhe mjedisit rreth saj filloi zyrtarisht me financim nga Kroacia, Franca, Italia, Holanda dhe Turqia.

Inxhinierët duke vendosur një gur themeltar gjatë rindërtimit të urës së Mostarit në gusht të vitit 2003.

UNESCO siguroi mbikëqyrjen teknike të projektit të rindërtimit, dhe u përdorën gurë nga e njëjta gurore lokale që ndërtuesit osmanë zgjodhën më shumë se 400 vjet më parë. Guri gëlqeror është i bardhë kur pritet rishtas, por zbehet në gri me kalimin e kohës.

Ura e saporindërtuar në korrik të vitit 2004.

Në korrik të vitit 2004 -- viti që Amir Pashiq e kishte planifikuar 11 vjet më parë -- ura u rihap zyrtarisht. Projekti i rindërtimit kushtoi rreth 15.5 milionë dollarë.

Një i ri nga Mostari hidhet nga ura e rindërtuar ndërsa në dy duart mban pishtarë të ndezur në ceremoninë e rihapjes më 23 korrik 2004.

Pas vitesh lobimi për rindërtimin e urës, Pashiq tha se ndihej "shumë i emocionuar dhe shumë i lodhur" gjatë rihapjes më 2004.

“Në mes të ceremonisë, kur gjithçka po shkonte mirë, munda të pushoja. Në atë moment isha i lirë”, tha ai.