“Mbaj mend se vetëm pak çaste pas tërmetit, një fëmijë e nxorën nga shtëpia që ishte kthyer në gërmadhë. Këtë fotografi e kam akoma të kristalizuar në memorien time”, rikujton për Radion Evropa e Lirë Lubomir Dërnkovski mëngjesin e 26 gushtit të vitit 1963, kur Shkupi u trand nga një tërmet katastrofal.
Dërnkovski thotë se për fat të mirë, ai atëherë 25 vjeç, dhe motra e tij kishin shpëtuar pa lëndime nga tërmeti përderisa prindërit ndodheshin në pushime në Ohër. Shtëpia e tyre e cila ndodhej përballë Postës së Qytetit kishte pësuar dëmtime të mëdha.
“E tmerrshme ishte pamja kur erdha te parku para Postës. Gjithçka ishte rrënuar, kishte shumë viktima”, tregon Dërnkovski.
SHIKONI EDHE: Tërmeti i 1963-shit që ndryshoi arkitekturën dhe demografinë e ShkupitAi thotë se menjëherë pas tërmetit nga ndihmat e shumta nga e mbarë bota Shkupi filloi të marrë pamjen e një qyteti metropol.
“Megjithëse qyteti fillojë zgjerohej dhe të marrë një pamje krejtësisht tjetër, vëmendje e posaçme i kushtohej gjelbërimit”.
“Gjithçka filloi të marrë tatëpjetën në vitet ‘90 përkatësisht pas vitit 2000 kur mafia urbane, e shihni përmes lejeve për ndërtim, i zhduku hapësirat me gjelbërim duke i shndërruar ato në beton”, thotë Dërnkovski.
Edhe Idriz Aliovski nga lagja e Seravës, në Komunën Çair të Shkupit, thotë se kjo lagje ishte nga më të bukurat e Shkupit, me shtëpi që fshiheshin në gjelbërimin e oborreve të mëdha. Ai thotë se tani jo vetëm që është lënë pas dore, sa i përket investimeve në infrastrukturë, por mbindërtimet e kanë bllokuar lëvizjen ajrit.
“Nuk ekzistonte atë kohë asnjë nga këto objekte që duken si gërmadha betoni. Edhe pas tërmetit Çairi ishte i bukur me shumë drunj dhe gjelbërime deri në pavarësinë e Maqedonisë (së Veriut)".
"Mbaj mend se këtu ishte tregu i kafshëve, kishte aq shumë hapësira të gjelbra, edhe pse vetëm një apo dy kilometra nga sheshi i Shkupit. Ndihej flladi i erës edhe në ditët e nxehta... Tash më ka marrë malli të ndiej erën. Nga ndërtesat e shumta nuk ka rrymim të erës, edhe pse përmes qytetit e kemi lumin Vardar që gjithmonë fryn era e Vardarit”, thotë Aliovski.
Lumi Vardar, fotografi e bërë më 2021.
“Unë jam 74 vjeç, kisha vetëm 13 vjet e ca kur ndodhi tërmeti, të kuptohemi nuk jam kundër ndërtimeve, sepse është e natyrshme që të ndryshohen gjërat, por kur ndërtohet duhet mbajtur llogari për parkingje, për trotuare po edhe për hapësira me gjelbërim ku mund të pushojmë ne më të moshuarit po edhe fëmijët. Por, për fat të keq kjo aspak nuk është respektuar”, thotë ai.
Nga tërmeti me fuqi prej 6.1 shkallësh të Rihterit që goditi Shkupin më 26 korrik të vitit 1963, humbën jetën 1.070 persona, ndërsa rreth tre mijë persona morën lëndime. Dridhjet e shkaktuara nga tërmeti u ndien në një perimetër prej 50 kilometrash katrorë.
Nga ky tërmet u shkatërruan 15 mijë objekte banimi, ndërsa u dëmtuan rreth 28 mijë të tjera.
Shtëpia e Oficerëve në Shkup pas tërmetit të 26 korrikut.
Dy vjet pas tërmetit, Shkupi si qytet filloi të ndërtohet në bazë të planit urbanistik të hartuar nga arkitekti japonez Kenzo Tange.
Përderisa Shkupi kujton tërmetin katastrofal të vitit 1963, imponohet pyetja nëse gjatë miratimit të planeve urbanistike mbahet llogari për sa i përket sigurisë gjatë katastrofave apo tërmeteve.
Mishko Ralev, kryetar i Asociacionit të Arkitektëve të Maqedonisë së Veriut thotë se Shkupi pas 60 vjetësh është shumë larg planit të hartuar nga arkitekti japonez, Kenzo Tange.
“Sot Shkupin nuk mund ta njohim. Këtij qyteti i ndodhën disa katastrofa të kohës, në lëmin e arkitekturës dhe urbanizmit”, thotë Ralev duke nënvizuar se në bazë të ideologjisë në kohën e ish-Jugosllavisë Shkupi duhej të reflektonte një qytet modern për sa i përket infrastrukturës.
"Betonimi" i Shkupit në 20 vjetët e fundit
Ralev thotë se ndërtimet e shumta, shpesh pa plan, me objekte të egra që legalizohen, e bëjnë të pasigurt kryeqendrën e Maqedonisë, veçanërisht nëse ndodh ndonjë katastrofë si tërmeti, pasi shumë objekte nuk janë të qasshme.
“Parë dendësinë dhe lartësinë e objekteve të ndërtuara, mund të themi se është bërë problematike siguria e objekteve në raport me post-katastrofat nëse eventualisht përballet qyteti, pasi shumë objekte ku do të duhej ndihmuar apo intervenuar në të gjitha aspektet, nuk janë të qasshme”, vlerëson Ralev.
Qyteti i Shkupit njihet si qyteti i solidaritetit pasi menjëherë pas rrënimit nga tërmeti, për ndërtimin e tij erdhën ndihma nga e mbarë bota, kështu që shumë lagje dhe objekte njihen në bazë të emrit të shtetit që ka kontribuar për ndërtimin e tyre.