Që nga viti 2009, Bashkësia Islame në Bosnje dhe Hercegovinë po pret që të nënshkruajë një marrëveshje me shtetin.
Kjo çështje ka ngecur në Presidencën trepalëshe të Bosnje dhe Hercegovinës. Ajo vihet në rend dite në mënyrë periodike, mirëpo ende nuk ka rritur të marrë dritën e gjelbër.
Edhe më 18 tetor të këtij viti, kjo çështje ishte në rend dite të mbledhjes së Presidencës së këtij vendi, por anëtarët e saj nuk arritën pajtim për shkak të kundërshtimit të anëtarit, Millorad Dodik.
Përveç rregullimit të çështjeve ligjore dhe fetare, marrëveshja do të duhej të zgjidhte edhe çështjet e marrëdhënieve midis dy autoriteteve. Gjithashtu ajo adreson edhe çështjet që nuk mbulohen nga Ligji për liritë fetare në Bosnje dhe Hercegovinë, siç është ndjekja penale e zyrtarëve të Bashkësisë Islame ose e drejta për ditë pushimi të pjesëtarëve të bashkësive fetare.
SHIKONI EDHE: Republika Sërpska u hap rrugën strukturave paralele në BosnjëBashkësia Islame thotë se me këtë marrëveshje në planin afatgjatë do të shmangej çdo keqkuptim.
Kronologjia e përpjekjeve për arritjen e marrëveshjes
Në vitin 2009, Bashkësia Islame e Bosnje dhe Hercegovinës i paraqiti Presidencës së këtij vendi një iniciativë për të nënshkruar një marrëveshje me shtetin.
Nisma pasoi nënshkrimin e një marrëveshjeje në vitin 2006 nga Kisha Katolike, përkatësisht Selia e Shenjtë. Një vit më vonë, Marrëveshja Themelore me shtetin u nënshkrua edhe nga Kisha Ortodokse Serbe (KOS).
Këto marrëveshje janë nënshkruar në bazë të Ligjit për liritë fetare i vitit 2004 që rregullon lirinë e fesë dhe statusin ligjor të kishave dhe bashkësive fetare.
Neni 15 i ligjit përcakton se çështjet me interes të përbashkët për Bosnje dhe Hercegovinën, nga një ose më shumë kisha dhe bashkësi fetare, mund të rregullohen me një marrëveshje mes Presidencës, Këshillit të Ministrave, qeverive të entiteteve dhe kishave, ose bashkësive fetare.
Një ekip i Këshillit të Ministrave dhe përfaqësuesit e Bashkësisë Islame kanë punuar për dy vjet në përgatitjen e projekt-marrëveshjes para se ajo t’i dërgohet Presidencës.
Bashkësia Islame thotë se propozimi pasoi dy marrëveshjet e mëparshme të bashkësive fetare (Kishës Katolike dhe asaj Ortodokse) me Bosnje dhe Hercegovinën dhe ndryshonte vetëm aty ku ishte e nevojshme për të përmbushur specifikat që e dallojnë Islamin nga dy fetë e tjera.
SHIKONI EDHE: BIK-u ende pa status ligjorNë vitin 2015, Këshilli i Ministrave miratoi propozimin dhe ai iu dorëzua Presidencës për miratim.
Gjatë vitit 2018, anëtari i atëhershëm i Presidencës, Bakir Izetbegoviq propozoi që kjo çështje të jetë në rendin e ditës, por dy anëtarët e tjerë, Dragan Çoviq dhe Mlladen Ivaniq, e kundërshtuan atë.
Mustafa Përlaça, këshilltar i kreut të Bashkësisë Islame të Bosnje dhe Hercegovinës, Husein Kavazoviq, tha se atëbotë përgjigjja e këtyre dy anëtarëve të Presidencës ishte se dy bashkësitë e tjera fetare ishin kundër nënshkrimit të marrëveshjes.
“Por, kur ne iu drejtuam me shkrim komuniteteve fetare, ata u përgjigjën se nuk kishin asgjë kundër nënshkrimit të një marrëveshjeje të ngjashme me Bashkësinë Islame, siç e kishin bërë edhe ata me shtetin”, shpjegon Përlaça.
Pse është e “diskutueshme” kjo marrëveshje?
Nga Bashkësia Islame thonë se menjëherë pas zgjedhjes së tre anëtarëve të rinj të Presidencës, ata iu drejtuan sërish këtij institucioni për t’ia kujtuar se statusi i kësaj bashkësie fetare në Bosnje mbetet i pazgjidhur.
Deri në takimin e 18 tetorit të Presidencës, nuk ka pasur një përgjigje.
"Megjithatë, ne do të insistojmë në këtë, kjo çështje duhet të zgjidhet", thotë Përlaça.
SHIKONI EDHE: SHBA: Kina, Rusia dhe Irani, ndër shkelësit më të mëdhenj të lirive fetareZhelko Komshiq, anëtar i Presidencës, tha më 18 tetor se kjo ishte vendosur në rend të ditës sepse ai besonte se çështja duhej zgjidhur.
"Këto janë çështje të ndjeshme. Pra, sipas meje dhe Xhaferoviqit (Shefik Xhaferoviq, anëtar i Presidencës), kjo është një kontratë, siç thonë juristët 'sui generis', një lloj kontrate e veçantë e cila nuk është identike me kontratën me Vatikanin dhe Kishën Ortodokse Serbe. E veçantë është sepse ato dy marrëveshje kanë karakter ndërkombëtar, pasi selia e Kishës Katolike është në Vatikan, ndërsa e asaj Ortodokse në Serbi. Në anën tjetër, selia e Bashkësisë Islame është në Sarajevë", ka thënë Komshiq.
Ai tregoi se Millorad Dodik e kundërshtoi propozimin pikërisht sepse marrëveshja nuk është identike me dy bashkësitë e tjera fetare.
"Është e ndryshme po aq sa Islami është i ndryshëm në manifestimin e tij në raport me ortodoksët dhe katolikët. Kisha Ortodokse dhe ajo Katolike janë kisha të krishtera dhe kanë një mënyrë shumë të ngjashme të manifestimit, ndryshe nga Bashkësia fetare Islame, e cila ka rregulla tjera”, tha Komshiq.
Anëtari i Presidencës, Millorad Dodik, pas seancës tha se nuk i përkrah procedurat për miratimin e marrëveshjes ndërmjet Bashkësisë Islame dhe Bosnje dhe Hercegovinës.
Ai beson se përmes saj “besimtarëve të një bashkësie fetare u jepen të drejta më të mëdha se të tjerëve”.
SHIKONI EDHE: Udhëheqësit fetarë me apel të përbashkët për klimën"Unë nuk jam kundër raporteve ndërmjet Bosnje dhe Hercegovinës dhe Bashkësisë Islame, por është e papranueshme ndryshimi i procedurës për miratimin e një marrëveshjeje të tillë", tha Dodik.
"Shjegimi i Komshiqit dhe Xhaferoviqit është i papranueshëm. Duket se pas 15 vjetësh e zbuluan se Bashkësia Islame është vendase ndërsa Kisha Ortodokse Serbe dhe Vatikani janë subjekte të huaja”.
“Ata duan të thonë se serbët dhe kroatët, ortodoksët dhe katolikët janë të huaj këtu, dhe se i vetmi faktor vendas këtu është Islami. Dhe ata kërkuan që ajo të miratohej nga Presidenca, jo nga Asambleja Parlamentare e Bosnje dhe Hercegovinës dhe kjo është e papranueshme”, shtoi Dodik.
Ligjet e Bosnje dhe Hercegovinës parashohin që marrëveshjet ndërkombëtare, siç janë ato me Kishën Katolike dhe atë Ortodokse, të nënshkruhen nga Presidenca.
Bashkësia Islame thotë se pavarësisht faktit se e ka selinë në Sarajevë, dëshirojnë që të kenë të njëjtin status, pra që të nënshkruajnë marrëveshje me Presidencën.
Anëtari i presidencës trepalëshe, Zhelko Komshiq, tha se marrëveshja me Bashkësinë Islame nuk i nënshtrohet procedurës me të cilën lidhen dhe marrëveshje ndërkombëtare me ato subjekte që kanë një "element të të huajve".
"Njëri mendim është se nuk duhet të kalojë përmes procedurës së ratifikimit, sepse ju në fakt nuk keni një bazë ligjore për ratifikim në këtë rast", shpjegoi Komshiq.
Marrëveshjet ndërkombëtare në Bosnje dhe Hercegovinë duhet të ratifikohen nga Këshilli i Ministrave dhe Parlamenti.
Çfarë do të ndryshonte marrëveshja?
Një nga çështjet më të diskutueshme në marrëveshje është çështja e shkuarjes në xhuma (falja ditën e premte nga ana e myslimanëve).
Millorad Dodik tha se është e papranueshme që myslimanëve t’iu mundësohet pushimi nga puna në kohën e faljes së xhumasë sepse kjo, sipas tij, do të ishte diskriminim. Nga ana tjetër, Komshiq tha se besimtarëve myslimanë këtë ua obligon feja.
"Ne nuk jemi ata që do ta çaktivizojmë atë të drejtë. Pra, është e jona të pranojmë atë që është një manifestim i fesë, siç e pranojmë kur bëhet fjalë për Kishën Ortodokse dhe Katolike, ky është detyrimi ynë. Pra, ky është mendimi im", u shpreh Komshiq.
SHIKONI EDHE: Kërkohet rishikimi i kushtetutshmërisë së vendimit për gjenocidinKëshilltari i Bashkësisë Islame, Mustafa Përlaça thotë:
“Nuk duam që punëdhënësit apo dikush të dëmtohet nga kjo, nëse ka vullnet kjo mund të diskutohet dhe të gjendet një zgjidhje”.
Marrëveshja do të vendoste rregullat për të drejtat e krijimit të organizatave humanitare, shkollave fetare në të gjitha nivelet dhe për ndërtimin e xhamive.
Në bazë të marrëveshjes, shteti do t’i garantonte Bashkësisë Islame ndër të tjera edhe këto:
- Lirinë e komunikimit me bashkësitë e tjera islame.
- Lirinë e kryerjes së misionit fetar dhe shërbimeve fetare.
- Paprekshmërinë e pronës, objekteve zyrtare dhe objekteve fetare.
- Lirinë e posedimit, shtypjes, botimit dhe shpërndarjes së librave, gazetave, revistave dhe materialeve audiovizive.
- Të drejtën për të krijuar një stacion radioteleviziv.
- Lirinë e shfaqjes së simboleve.
- Kompetencat për të standardizuar, akredituar dhe certifikuar cilësinë e ushqimit hallall.
Marrëveshja gjithashtu do të rregullonte edhe garancitë e lirisë së fesë për kohën e lirë për të kryer iftar gjatë muajit të agjërimit, të drejtën e largimit nga puna për kryerjen e haxhit, ritin e kurbanit, synetinë, namazin, zgjedhjen e ushqimit dhe veshjen.
Përlaça thotë për Radion Evropa e Lirë se përmes kësaj marrëveshjeje do të mund të zgjidhej në planin afatgjatë edhe çështja e mbajtjes së shamisë në Forcat e Armatosura apo institucionet gjyqësore.
"Në Islam mbajtja e shamisë për gratë është një detyrim dhe jo një tipar. Shteti duhet të jetë i detyruar të sigurojë që njerëzit të shfaqin dhe të zbatojnë rregullat fetare", thotë ai.
Megjithatë, sipas tij, marrëveshja nuk e përmend, për shembull, rregullin që lidhet me mbulimin e fytyrës, pra veshjen e nikabit.
Përveç kësaj, marrëveshja do të ndihmonte që në planin afatgjatë të rregullohej problemi i strukturave paralele fetare, pasi përmes saj do të përcaktohej qartë se kush dhe në çfarë mënyre mund të ndërtojë xhami, por edhe kush është autoriteti fetar islam në Bosnje dhe Hercegovinë.
Dokumenti parasheh që çështja e edukimit fetar dhe mësimit të Islamit të jetë përgjegjësi vetëm e Bashkësisë Islame, e cila përmes kësaj do ta kishte më të lehtë të bënte kontrollin e përhapjes së mësimeve radikale dhe interpretimeve të ndryshme të islamit.
"Ndarja dhe pastaj bashkëpunimi mes autoritetit politik dhe atij fetar është një tendencë kryesore në shtetet moderne. Marrëveshjet apo traktatet tregojnë gjithashtu se shteti dhe komunitetet fetare bien dakord për të punuar drejt të mirës së përbashkët”, thotë Fikret Karçiq, profesor në Fakultetin Juridik dhe të Studimeve Islame në Universitetin e Sarajevës.
Çfarë rregullojnë marrëveshjet me Kishën Katolike dhe atë Ortodokse?
Negociatat midis Selisë së Shenjtë dhe Bosnje e Hercegovinës zgjatën për katër vjet derisa u nënshkrua Marrëveshja Themelore më 2006. Traktati rregullon çështjet e pavarësisë së Kishës, por edhe çështje praktike që lidhen me kryerjen e obligimeve fetare, pastaj festave dhe të drejtën për ditë pushimi nga puna.
Marrëveshjet rregullojnë edhe çështjen e të drejtës së fshehtësisë së rrëfimit, si dhe mënyrat e zgjedhjes së peshkopit, por edhe pasurisë së kishave.
Çështje tjera që rregullohen janë edhe ato të edukimit fetar dhe zgjedhjen e mësuesve fetarë.
Kontrata me Kishën Ortodokse Serbe është e ngjashme me atë të Kishës Katolike.
Kur bëhet fjalë për komunitetin hebre në Bosnje dhe Hercegovinë, ende nuk ka marrëveshje me shtetin dhe ky komunitet nuk e ka kërkuar deri më tani një të tillë.