Në mjediset e banuara me shumicë serbe në Kosovë, mësimi edhe më tutje zhvillohet sipas plan-programeve të Serbisë. Kjo mundësohet edhe me ligjet e Kosovës.
Në territorin e Kosovës, funksionojnë 102 shkolla të nivelit të ulët dhe të mesëm të arsimit, të cilat punojnë sipas plan-programeve serbe. Kjo e drejtë bashkësisë serbe i mundësohet përmes dispozitave të Planit të Ahtisaarit, si dokumenti gjithëpërfshirës, mbi bazën e të cilit është shpallur pavarësia e Kosovës.
Shefi rajonal për arsim i Qeverisë së Serbisë në Kosovë, Predrag Stojçetoviq, thotë se në veri dhe jug të lumit Ibër (nga veriu në jug të Kosovës), funksionojnë 70 shkolla fillore, 32 të mesme, si dhe 14 institucione parashkollore. Ai thotë se Qeveria e Serbisë përkujdeset për arsimin në Kosovë, për aq sa ka mundësi.
Gjendja e arsimit në gjuhën serbe, sipas tij, ndryshon, varësisht vendit dhe zonës ku shtrihen vendbanimet e serbëve.
“Veriu i Kosovës funksionon absolutisht sipas rregullave të sistemit arsimor të Serbisë. Asgjë nuk është as më mirë, e as më keq. Disa shkolla madje mund të jenë në gjendje edhe më të mirë sesa ato në Serbinë qendrore”.
“Në Graçanicë, po ashtu, janë disa shkolla në gjendje mjaftë të mirë. Por, nëpër disa mjedise, në enklava gjendja është më e rëndë, para së gjithash në Osojan, Gorazhdec, Rahovec, si dhe në Gorë, ku kuadrot dhe kushtet janë më të dobëta, krahasuar me pjesët tjera”, thotë Predrag Stojçetoviq.
Në anën tjetër, zëvendësministri i Arsimit në Qeverinë e Kosovës, Usmen Baldzhi, thotë se të drejtat e bashkësisë serbe, krahasuar me komunitetet tjera në Kosovë, janë shumë më të mëdha, dhe kjo vërehet edhe në fushën e arsimit. Por, pavarësisht këtij fakti, nënvizon ai, përfaqësuesit serbë nuk pranojnë të diskutojnë në lidhje me integrimin e tyre në kuadër të sistemit arsimor të Kosovës.
“Sa u përket gjërave tjera, pagave, shpenzimeve materiale, mallrave e shërbimeve, pagesës së energjisë elektrike dhe ngrohjes, që të gjitha bien mbi institucionet e Kosovës, përkatësisht Ministrinë e Arsimit. Pra, për të gjitha komunat, edhe ato në të cilat mësimi vijon në gjuhën serbe”, thekson Baldzhi.
Sipas tij, Ministria e Arsimit në Qeverinë e Kosovës po bën çmos që të integrojë bashkësinë serbe. Në këtë frymë, vijon ai, ishte edhe vendimi i Qeverisë së Kosovës që t’i pranojë diplomat e lëshuara nga Universiteti paralel i Mitrovicës veriore.
Baldzhi thotë se organet gjegjëse të Kosovës po bëjnë çmos të integrojnë edhe sistemin arsimor serb, por për të arritur qëllimin nevojitet përkushtimi edhe i anës tjetër.
Ndërkohë, përfaqësuesi i Qeverisë së Serbisë për sistemin arsimor në Kosovë, Stojçetoviq, thotë se aktualisht nuk ka ndonjë bashkëpunim me organet dhe Ministrinë e Arsimit të Republikës së Kosovës.
“Ne jemi pjesë e sistemit arsimor të Serbisë. Nuk e kemi për obligim që të bashkëpunojmë me Ministrinë e Arsimit të Kosovës dhe se sistemi ynë është i pavarur nga ta”, deklaron Stojçetoviq.
Edhe në lidhje me pagat, ai mendon se ato do të duhej të realizoheshin vetëm përmes buxhetit të Serbisë.
“Të gjithë ata që marrin paga nga sistemi ynë i Ministrisë së Arsimit të Serbisë, nuk do të duhej të merrnin pagë edhe nga Ministria e Arsimit e Kosovës. Por, se a ka të tillë, mendoj se po ka”, thekson Stojçetoviq.
Tutje ai thotë se integrimi i sistemit serb të arsimit në kuadër të sistemit arsimor të Kosovës, do të përcillej me shumë probleme, ngase bëhet fjalë për sisteme të ndryshme.
“Çdo integrim i dhunshëm do të sillte deri te thyerjet, apo ndoshta edhe do të nxiste shpërnguljen e popullatës joshqiptare. Mund të them se kushdo që do të merret me këtë çështje, duhet të tregohet shumë i kujdesshëm, sepse mund të përcillet me pasoja të mëdha“, shprehet Stojçetoviq.
Ndryshe, një komision i pavarur i ngritur në Kosovë në vitin 2010 gjatë një rishikimi që u ka bërë teksteve mësimore në gjuhën serbe, ka konstatuar se këto tekste janë në kundërshtim me Kushtetutën e Kosovës dhe se flasin vetëm për një pjesë të historisë së Ballkanit, nuk promovojnë paqen dhe tolerancën dhe nuk përmendin historinë e popullit shqiptar.
Një shembull i treguar, kishte vënë në pah se në historinë në gjuhën serbe të klasës së shtatë, fëmijët mësojnë se si shqiptarët i kanë sulmuar vazhdimisht serbët me qëllim që t’i shpërngulin nga Kosova dhe se shqiptarët janë prezantuar si plaçkitës të kishave ortodokse. Ndërsa, në historitë për klasat e pesta thuhet se ilirët, (paraardhësit e shqiptarëve), ishin plaçkitës.
Pavarësisht se ishte kërkuar që këto konstatime të hiqen nga librat serbe tëhistorisë, kjo nuk ka ndodhur.
Zëvendësministri Baldzhi thotë se nga një mësim i tillë i historisë, pësojnë më së shumti fëmijët serbë.
“Për shkak të kësaj gjendjeje, më së shumti pëson bashkësia serbe, këta fëmijë, krahasuar me të tjerët, ngase mbesin, si ta them, të vonuar”.
“Ata nuk integrohen, nuk e njohin Kosovën dhe me këtë fakt, ata sikur shkojnë drejt vetizolimit“, thekson ai.
Po ashtu, sipas Baldzhit, në disa mjedise mësohet edhe gjuha ruse, çka nënvizon ai, nuk është se duhet kundërshtuar, por nuk përkon me ambiciet e proklamuara për rrugën pro-perëndimore dhe pro-evropiane.