Para nëntë vjetësh, Kosova zyrtarisht është bërë anëtare e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë me vendet e Evropës Qendrore, e njohur më shkurtesën CEFTA.
Ky mekanizëm është një projekt ndërkombëtar i krijuar nga Bashkimi Evropian, me qëllim të thellimit të integrimit ekonomik me vendet e rajonit.
Hyrja në këtë mekanizëm atëbotë ishte mirëpritur nga institucionet e atëhershme të Kosovës, kurse euforia për përfitime ekonomike nuk mungonte as te komuniteti i biznesit, por as te zyrtarët qeveritarë.
Pas gati një dekadë, vetë udhëheqës të institucioneve shtetërore dhe afariste në Kosovë, thonë se rezultatet e marrëveshjes kanë qenë vetëm në aspektin politik dhe jo në atë ekonomik.
Ata vlerësojnë se në kohën e anëtarësimit të Kosovës në këtë mekanizëm, industria e prodhimit është ballafaquar me barriera të ndryshme, gjë që ka mundësuar hyrjen e produkteve të rajonit me çmim më të lirë në tregun e Kosovës.
Madje, sipas një hulumtimi të publikuar nga një asociacion ekonomik që vepron në Kosovë, thuhet se bilanci negativ i Kosovës nga kjo marrëveshje, ka arritur në mbi 6 miliardë euro.
Se bizneset në Kosovë nuk kanë përfituar nga kjo marrëveshje e thotë edhe Sytrime Dervisholli, drejtoreshë në Departamentin për Tregti, në kuadër të Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë.
“Nga viti në vit, është vërejtur se institucionet e Kosovës kanë përfituar nga kjo marrëveshje, në kuptimin e themelimit të strukturave raportuese, që në një mënyrë ka ndihmuar edhe si model në krijimin e strukturave raportuese edhe Marrëveshja për Stabilizim-Asociim.”
“Kurse, sa i përket aspekteve ekonomike dhe tregtare, siç dihet edhe nga ankesat dhe shqetësimet që ka pasur komuniteti i biznesit, nuk ka pasur rezultate në mënyrë të kënaqshme nga kjo marrëveshje”, thotë Dervisholli.
Një hulumtim që ditë më parë ka prezantuar Aleanca Kosovare e Biznesit, tregon bilancin negativ tregtar në periudhën 2005-2015.
Agim Shahini, kryetar i këtij asociacioni ekonomik, tregon se bilanci negativ i Kosovës gjatë kësaj periudhe, ka qenë 6 miliardë e 400 milionë euro. Sipas këtij hulumtimi, importi i produkteve të vendeve anëtare të CEFTA-s në Kosovë, ka qenë mbi 7 miliardë euro, kurse Kosova ka arritur të eksportojë më pak se një miliard euro.
“Vetë deficiti tregtar tregon se kush ka përfituar, do të thotë nga të gjitha këto vende, përfitime më të mëdha kanë pasur vendet që kanë pasur një ekonomi të zhvilluar, që kanë pasur dhe vazhdojnë të jenë me produktet e tyre në Kosovë. Kurse, Kosova nga e gjithë kjo ka përfituar treg në Shqipëri”, thekson Shahini.
Në anën tjetër, pronarë të kompanive në Kosovë, pohojnë se prodhimet e Kosovës kanë qenë të rrezikuara nga kjo marrëveshje, pasi kanë qenë të papërkrahura nga shteti.
Por, kompanitë prodhuese që kanë qenë më të përgatitura kanë arritur përfitime nga kjo marrëveshje.
Shaqir Palushi, pronar i kompanisë “Frutex” që merret me prodhimin e pijeve joalkoolike dhe energjike në Kosovë, për Radion Evropa e Lirë, tregon se ka pasur lehtësira për kompaninë e tij, nga zbatimi i kësaj marrëveshjeje.
“Këtu ka qenë gabim i institucioneve që nuk kanë bërë shumë për prodhuesit.Lënda e parë që vjen nga Bashkimi Evropian, por edhe më gjerë, është dashur të lirohet nga taksa doganore”.
“Natyrisht se kemi qenë të rrezikuar, por meqenëse kompania jonë ka qenë kompani që ka eksportuar dhe 60 për qind të eksportit e ka në vendet e CEFTA-s, natyrisht se për ne ka qenë e arsyeshme dhe ka krijuar mundësi për depërtimin në këto tregje”, thotë Palushi.
Edhe ekspertë për çështje ekonomike, pohojnë se CEFTA, si dokument ka qëllim të mirë, por në praktikë bizneseve në Kosovë nuk u ka sjell dobi, po një konkurrencë të padrejtë, e cila i ka dëmtuar.
Ibrahim Rexhepi, drejtor i Qendrës për Hulumtime Strategjike dhe Sociale “STRAS” për Radion Evropa e Lirë, thotë se qëllimi i kësaj marrëveshjeje ka qenë promovimi i tregtisë së lirë, mirëpo mënyra e negocimit, thotë ai, nuk ka përfillur situatën specifike, në të cilën kanë qenë bizneset prodhuese.
“Në atë periudhë, bizneset kanë qenë në krizë, jo në rritje, jo në zhvillim, dhe realisht ato nuk kanë qenë konkurrente me produktet që kanë ardhur nga vendet e CEFTA-s, të cilat kanë një traditë, një përkrahje institucionale dhe kanë një fuqi shumë më të madhe konkurruese se sa produktet vendore”.
“Kështu që, kjo nuk ka sjellë dobi për bizneset vendore, por vetëm një konkurrencë që i ka dëmtuar”, vlerëson Rexhepi për Radion Evropa e Lirë
Në këtë mekanizëm, Republika e Kosovës është anëtarësuar në vitin 2007. Për shkak se në atë periudhë Kosova nuk e kishte të zgjedhur statusin, marrëveshja ishte nënshkruar nga shefi i atëhershëm i UNMK-ut, Joachim Ruecker.
Kurse, në vitin 2008, pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, autoritetet shtetërore, ndërruan vulat doganore nga ato të UNMIK-ut, në vula doganore të Kosovës.
Ndërrimi i vulave shërbeu si shkak për Serbinë dhe Bosnjë Hercegovinën, shtete këto që nuk e kanë njohur pavarësinë e Republikës së Kosovës, t’i bllokojnë produktet kosovare.
Kurse, Qeveria e Kosovës pati vendosur masa të plota reciproke për produktet e Serbisë, ndërsa taksë doganore prej 10 për qind për të gjitha mallrat që vijnë nga Bosnja fqinje.
Serbia edhe viteve tjera u ka shkaktuar disa probleme prodhuesve nga Kosova, e bllokadë prodhimeve “Made in Kosova” u kanë paraqitur jo rrallë herë edhe Maqedonia dhe Shqipëria.