O'Sullivan: Bota e ka pranuar realitetin e Kosovës

RADIO EVROPA E LIRË
Zoti O’Sullivan, në artikullin tuaj “Në mbrojtje të nacionalizmit”, thoni se globalizimi po e formëson një botë, ku korporatat shumëkombëshe janë më të fuqishme se qeveritë. A jemi duke hyrë në një epokë ku kombet po bëhen më pak të rëndësishme?

JOHN O’SULLIVAN
Nuk mendoj se po bëhen më pak të rëndësishme, mendoj se ka disa forca të fuqishme që u kundërvihen. Korporatat shumëkombëshe, sipas meje, nuk janë forcat më të rëndësishme.

Unë do të thosha se organizatat globale, trupat e lidhura me OKB-në(Organizata e Kombeve të Bashkuara), Gjykata Ndërkombëtare e Krimeve dhe një varg i organizmave ndërkombëtarë që kujdesen për zbatimin e të drejtave të njeriut, organizatat joqeveritare, të gjitha këto trupa janë ato që, në një farë mënyre, po përpiqen t’i zëvendësojnë shtetet kombe. Nuk mendoj se do të kenë sukses, sepse nuk mendoj se e ndjellin lojalitetin që e ndjellin shtetet kombe.

RADIO EVROPA E LIRË
Ju pohoni se çështja e shtetësisë nuk do të duhej të vihej në kontekstin e shumë-etnicitetit, por në stabilitetin, kufijtë e pranuar, kontrollin e territorit apo lojalitetin e qytetarëve të vet. A nuk është kjo në kundërshtim me parimet e shumë-etnicitetit që po promovohen në Ballkan?

JOHN O’SULLIVAN
Pikëpamja ime për nacionalizmin është se kombi është diçka që është prodhuar gjatë historisë. Nuk është e mundur që një komb të përcaktohet në mënyrë abstrakte dhe të mendohet se ai përkufizim do t’u përshtatet të gjitha kombeve. Për shembull, kombi anglez dhe britanik janë të ndryshëm nga kombi amerikan, apo ai spanjoll. Shtetet e kolonëve, si Australia apo Amerika, janë shumë të ndryshëm nga popujt e vjetër historikë. Prandaj, në çdo rast duhet hedhur shikimin mbi historinë.

Nga ana tjetër, parimi i shumë-etnicitetit dhe shumë-etniciteti nuk janë e njëjta gjë. Mendoj se shumë-etniciteti, i cili është rezultat i historisë, është diçka që duhet të inkurajohet, të ruhet dhe të mbrohet, ashtu siç do të duhej inkurajuar, ruajtur dhe mbrojtur edhe kombet tjera.

Por, nuk mendoj se duhet shkuar gjithandej dhe folur se vetëm shteti shumetnik është më i pranueshmi dhe se nuk mund të keni fare shtet etnik. Nëse shteti etnik është krijuar gjatë proceseve historike, atëherë unë besoj se ai ka po aq të drejtë të ekzistojë, sa edhe shtetet e themeluara mbi parimet tjera.

RADIO EVROPA E LIRË
A besoni ju personalisht në shtetin shumetnik?

JOHN O’SULLIVAN
A mendoj nëse ai mund të ekzistojë? Po, besoj. Por, nuk besoj se mund të ekzistojë i qetë si shtet shumëkulturor, me të cilin e nënkuptoj shtetin ku qeveria e inkurajon çdo grup etnik që t’i ruajë dallimet e kulturave të ndryshme. Unë do ta përkufizoja multikulturalizmin si dështim për të zhvilluar një mbi-etnicitet të përbashkët.

Ta marrim për shembull Amerikën. Amerika është një vend ku janë grumbulluar së bashku njerëz nga të gjitha kulturat e botës dhe nga të gjitha religjionet e kontinenteve. Si e bëri këtë? Paqësisht, duke u dhënë mundësi njerëzve që ta përqafojnë të vetmen kombësi të përbashkët amerikane.

Mendoj se, përfundimisht, të gjitha shtetet kombe, nëse do të donin të ishin të suksesshme dhe jo vazhdimisht të grindeshin dhe të luftonin mes vete, do të duhej ta zhvillonin këtë kulturë dhe mbi-etnicitet të përbashkët. Një shembull i dështimit është Belgjika. Belgjika ekziston, por kjo është një luftë e vazhdueshme ndërmjet valonëve dhe flamanëve, ku dy gjysmat e popullit vazhdimisht luftojnë që të dallohen mes vete.

Ndërkohë në Zvicër, ka tre popuj të ndryshëm, tri etni, por që bashkëpunojnë mes vete. Pse? Sepse Zvicra e ka farkuar kombinimin e një kombësie të përbashkët dhe ka bërë decentralizim të thellë. Që të mbijetojë një shtet shumetnik, mendoj se duhet t’u nënshtrohet disa rregullave të caktuara.

Një nga ato rregulla është që deri në një masë të përpiqet të formojë kulturë të përbashkët. E dyta, nuk mund të formohet një kulturë e përbashkët, nëse nuk mund të decentralizohet pushteti, në mënyrë që asnjë popull të mos ndjejë se po dominohet nga populli tjetër.

RADIO EVROPA E LIRË
Atëherë, pra, çka mendoni për Bosnjën apo Kosovën?

JOHN O’SULLIVAN
Mendoj se në të gjitha këto raste, historia ka krijuar situata që kërkojnë shkathtësi të madhe për t’i bërë funksionale. Në rastin e Bosnjës, është e qartë se ky është një vend, i cili ishte në gjendje të funksionojë për kohë të gjatë, derisa politikanët ambiciozë vendosën t’i përkeqësojnë dallimet etnike.

Mendoj se komuniteti ndërkombëtar është unik në përpjekjen për t’ia mundësuar Bosnjës që të mbetet e bashkuar. Mendoj se mënyra më e mirë për ta bërë këtë është që Bosnja të hyjë në NATO. Arsyet do t’ua them duke bërë një krahasim ndërmjet Bosnjës dhe Evropës. Përse evropianët nuk kanë luftuar dhe nuk e kanë vrarë njëri-tjetrin në 60 vitet e fundit, siç bënin para vitit 1939?

Përgjigja është se ata janë anëtarë të aleancës së NATO-s, në të cilën fuqia dominuese, Amerika, nuk dëshiron t’i shohë që të luftojnë. Gjermanët e dinë se nuk mund t’i luftojnë francezët, por edhe francezët e dinë se nuk mund t’i luftojnë gjermanët. Të dy e dinë se nuk mund t’i luftojnë anglezët, sepse Amerika është aty që t’i zgjidhë të gjitha dallimet në mënyrë paqësore.

Ngjashëm, nëse Bosnja do të hynte në NATO, të gjithë do ta kuptonin se nuk ka çfarë të fitohet me beteja të brendshme dhe se duhet të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin. Mendoj se kështu do të vepronin. Prandaj, duhet ta vështroni një shtet shumetnik si problem i krijuar nga historia, për të cilin historia mund të ketë zgjidhje. Dhe, në rastin e Bosnjës, mendoj se zgjidhja është NATO-ja.

RADIO EVROPA E LIRË
Po Kosova?

JOHN O’SULLIVAN
Kosova është një shtet etnik, 90 për qind kosovarë (shqiptarë) dhe 10 për qind serbë. Edhe këtu ka dy mënyra, të shkohet drejt NATO-s, që bashkë me BE-në mendoj se do të jenë e ardhmja përfundimtare. Kjo është zgjidhja paqësore për Ballkanin.

Ndërkohë, mendoj se bota tashmë e ka pranuar realitetin e Kosovës dhe mendoj se edhe pakica serbe do të duhet ta pranojë atë realitet. Por, Qeveria e Kosovës, nga ana e saj, duhet t’i mbrojë të drejtat civile. Jo vetëm t’i mbrojë të drejtat civile, por t’ia heqë çdo frikë pakicës serbe. Aktualisht, kjo nuk mund të bëhet lehtë, sepse pavarësia e Kosovës nuk është pranuar tërësisht në rajon, veçanërisht nga Qeveria e Serbisë, e cila mendoj se po luan një rol jo të dobishëm.

Në përgjithësi, situata në Ballkan dhe në Evropën Qendrore është përshkruar shumë vite më parë nga një historian anglez, si vend ku “çdo Angli e ka Irlandën e saj, dhe çdo Irlandë e ka Ulsterin e vet”. Çështja kyçe është se nëse cilado qeveri vepron që t’i mbajë gjallë grindjet për të përfituar kundruall qeverive tjera, atëherë sjellja e saj do të jetë e papranueshme.

Aktualisht, kjo sjellje shihet e papranueshme te Serbia. Vetëm kur Serbia do të pushojë së vepruari në mënyrën kërcënuese apo trazuese ndaj Bosnjës dhe Kosovës, atëherë do të shihet nga bashkësia ndërkombëtare si shtet i respektuar. Dhe, meqë ka rëndësi opinioni i bashkësisë ndërkombëtare, mendoj se jemi në një botë shumë më mirë se ç’ishim 100 vjet më parë.

RADIO EVROPA E LIRË
Zoti O’Sullivan, t’i kthehemi artikullit tuaj. Ju keni shkruar se fushata e Stalinit për të ‘vrarë’ popujt, nuk arriti të krijojë ‘njeriun e ri sovjetik’. A mundet multi-etniciteti të krijojë individin e ri, apo të bëhet alternativë për identitetin kombëtar?

JOHN O’SULLIVAN
Siç thashë, çdo shtet apo më mirë çdo popull është diçka që është prodhuar nga historia. Nëse në një territor keni disa etni, të cilat thjesht jetojnë së bashku apo konkurrojnë për epërsi, atëherë keni problem real historik. Mendoj se çdo problem i tillë historik do të jetë i ndryshëm dhe do të kërkojë zgjidhje të ndryshme.

Unë nuk besoj se historia është e përcaktuar nga teoritë. Ato ndonjëherë mund të luajnë rol shqetësues, por nuk mundeni thjesht t’i vështroni vendet e ndryshme, si p.sh. në Ballkan, dhe të thoni, “zgjidhja këtu është shumë e thjeshtë, duhet vetëm të adoptojmë një teori dhe gjithçka do të funksionojë mirë”.

Jo. Ajo që kemi janë grupe të ndryshme, të cilat disa herë kalojnë mirë me njëri-tjetrin dhe ndonjëherë jo, prandaj duhet të veprojmë në mënyrë praktike që t’i zgjidhin ato probleme. Në fakt, realiteti i kombësisë është realitet, i cili duhet të merret parasysh.

Nëse shumë-etniciteti do të shihej si një parim i përgjithshëm që do të duhej ta zbatonim në çdo rrethanë, mendoj se do të bënim gabim. Në Bosnje, shumë-etniciteti është realitet, me të cilin rajoni do të duhej të mësohej të jetojë.

Në një zonë tjetër, në Kosovë, nuk mendoj se shumë-etniciteti është i atillë që ta shfaqë realitetin e njëjtë. Mendoj se e drejta e pakicës duhet të mbrohet, por pakica në atë shtet nuk është aq e madhe sa të nënkuptojmë se duhet ta rishkruajmë gjithë shtetin.

Ekzistenca e pakicës duhet të mbrohet, të drejtat e saj gjithashtu, por pikëpamja ime do të ishte se në të gjitha këto çështje nuk mundeni thjesht të adoptoni një kuadër teorik duke menduar se do ta zgjidhë problemin për ju. Po, do të zgjidhë disa probleme në disa vende, por nuk do të përshtatet në vendet tjera.

RADIO EVROPA E LIRË
Në esenë tuaj keni theksuar se koncepti tradicional i shtetit komb, i cili buron nga gjuha dhe kultura e përbashkët, është dëshmuar të jetë inkubatori më i besueshëm i një qeverie llogaridhënëse para popullit.

JOHN O’SULLIVAN
Po, është e vërtetë. Nëse e shihni një shtet komb, si p.sh. Britaninë. Britania është një vend që ka pasur të paktën tri etni, ndoshta katër nëse i përfshijmë edhe irlandezët. Megjithatë, është fakt se ato kanë një kulturë të përbashkët, institucione të përbashkëta dhe gjuhë të përbashkët. Janë disa nga Uelsi dhe Skocia që nuk e flasin anglishten, por shumica e flasin mirë dhe gjuha nuk përbën pengesë dhe është pjesë e një kulture të përbashkët.

Në këtë kuptim, kultura e përbashkët është e nevojshme që demokracia të funksionojë mirë, sepse ajo varet nga komunikimi i ndërsjellë. Kur ne të dy diskutojmë për disa çështje politike, duhet ta mendojmë të njëjtën gjë me të njëjtat fjalë.

Për këto dhe disa arsye tjera, mendoj se demokracia gjithmonë ka funksionuar në shtetet kombe, në vendet ku secili ndjehet qytetar dhe që ka kufij të pranuar, pra, që dihet territori, për të cilin po flasim.

Të vetmet raste që i di unë, ku demokracia funksionon me efektivitet jashtë këtyre që thashë më lart, janë Zvicra, e cila mbështetet në shkallën e lartë të decentralizimit dhe vetëm pak çështje vendosen për të gjitha etnitë; dhe e dyta India, ku gjuha e klasës politike është anglishtja.

RADIO EVROPA E LIRË
Ju gjithashtu keni theksuar se, “ideja e Evropës” fle mbi armiqësitë ndaj kombeve ekzistuese evropiane dhe identiteteve kombëtare të tyre. Në artikullin tuaj konkludoni: ”Nuk ka demos, nuk ka demokraci”.

JOHN O’SULLIVAN
Po, vetëkuptohet edhe nga ajo që thashë më parë. Në shumë pikëpamje, unë e mirëpres idenë e bashkimit të Evropës, por e mirëpres si bashkim i kombeve dhe jo si përpjekje për t’i fshirë kombet ekzistuese dhe të krijohet një njeri i ri, i cili është evropian.

E para, mendoj se nuk ka gjuhë të përbashkët evropiane. E dyta, institucionet e përbashkëta evropiane nuk e kanë lojalitetin e njëjtë dhe traditat që i kanë institucionet e Britanisë, Spanjës, Francës dhe Italisë. Në mënyrë që Evropa të funksionojë në mënyrë efektive, më duket se shumë pak pushtet duhet të ushtrohet në Bruksel, apo në Parlamentin Evropian.

Shumica e pushtetit duhet të jetë i hapur ndaj votuesve dhe të ushtrohet nga parlamentet e shteteve. Pra, mendoj se e gjithë mosmarrëveshja që kam me Evropën, ka të bëjë me llojin e bashkimit të Evropës.

Pikëpamja ime është se lloji më i mirë është bashkimi ekonomik, heqja e barrierave ekonomike, shtetësia e përbashkët, ku ndoshta do të mund të jetonim në vendet e njëri-tjetrit dhe të luajmë rol në jetën e atij vendi, duke mësuar gjuhën dhe duke u bërë pjesë e asaj shoqërie.

RADIO EVROPA E LIRË
Në këtë rast lind pyetja si do ta përkufizonit “qytetarin e BE-së”?

JOHN O’SULLIVAN
Mendoj se qytetari i BE-së është qytetari i shtetit anëtar të Bashkimit Evropian, i cili ka të drejtë qëndrimi në shtetet tjera të BE-së. Ky është vetëm përkufizimi praktik i tij. Unë nuk besoj se, p.sh, do të ketë një shkallë të pranimit të qytetarisë së përbashkët të BE-së, deri në pikën ku njerëzit do të pranonin rekrutimin për armatën evropiane.

Që një vend të jetë shtet, në fund duhet të ketë një gatishmëri për t'i pranuar sakrificat e mëdha për arritjen e synimeve madhore dhe interesave të përbashkëta.

Unë mund t’i imagjinoj interesat e përbashkëta të Finlandës dhe Portugalisë, por nuk mendoj se kanë synim madhor të përbashkët. Prandaj, e kam të vështirë ta paramendoj situatën, kur një qytetar i Portugalisë do të tubohej rreth flamurit të Finlandës, nëse do të sulmoheshin interesat e saj.

* * *
John O’Sullivan, këshilltar special i ish-kryeministres Margaret Theçër, autor i librit “Papa, Presidenti dhe Kryeministri”( 2006), themelues i New Atlantic Initiative, bashkëpunëtor në Institutin Hudson dhe revistën National Interest/ Ligjërues i politikave britanike dhe amerikane.