Associated Press
Kina nisi stërvitje të paprecedent ushtarake me zjarr të vërtetë në gjashtë zona që rrethojnë Tajvanin të enjten. Stërvitja ushtarake u bë një ditë pas vizitës së kryetares së Dhomës së Përfaqësuesve të Shteteve të Bashkuara, Nancy Pelosi, në Tajvan.
Kina paralajmëroi avionët dhe anijet që t'i shmangin zonat gjatë stërvitjeve, të cilat tha se do të zhvillohen deri të dielën.
Ushtria e Kinës është më e madhja në botë dhe ka 2 milionë trupa. Marina e Pekinit po ashtu ka anije më shumë sesa SHBA-ja, e aq më pak nëse krahasohet me Tajvanin. Por, ushtria kineze është zotuar se do t'iu rezistojë masave detyruese për të vendosur sundimin kinez mbi demokracinë e ishullit vetëqeverisës.
"Do të duhet diplomaci e fortë për të rivendosur një ekuilibër të qëndrueshëm", tha shkencëtari politik i Universitetit të Stanfordit, Kharis Templeman. "Unë nuk e di se si do të zhvillohet përfundimisht ky konfrontim, por mendoj se do të kemi disa javë të vështira".
Më poshtë është një vështrim i çështjeve që lidhen me përshkallëzimin e tensioneve.
Çfarë po bën Kina në detet dhe qiejt rreth Tajvanit?
Kina thotë se ka filluar stërvitjet që përfshijnë avionë luftarakë, anije të marinës dhe sulme me raketa në gjashtë zona përreth Tajvanit. Ato shtrihen vetëm 20 kilometra (12 milje) larg bregut të ishullit, duke shkelur potencialisht ujërat territoriale të Tajvanit.
Pekini ka dhënë pak detaje, por pala kineze i ka përshkruar stërvitjet si ndëshkim që SHBA-ja lejoi vizitën e Pelosit, edhe pse presidenti Joe Biden nuk kishte autoritet për ta penguar udhëtimin e saj në ishull.
Ushtrimet me zjarr të drejtpërdrejtë janë një provë e aftësisë së një ushtrie për të kryer misione në kushte më të ngjashme me luftën. Në këtë rast, ato janë krijuar për të treguar nivelin e forcës që Kina ka kundër Tajvanit nëse Pekini vendos të përmbushë zotimin për të marrë kontrollin e ishullit dhe për t'i ndëshkuar ata që mbështesin pavarësinë e tij.
Stërvitjet mendohet të jenë më të mëdhatë dhe më kërcënueset ndaj Tajvanit që kur Pekini lëshoi raketa në ujërat në veri dhe në jug të ishullit në vitin 1995 dhe 1996 si përgjigje ndaj vizitës në SHBA të presidentit të atëhershëm Lee Teng-hui.
Kina dërgon rregullisht avionë luftarakë në zonën e mbrojtjes ajrore të Tajvanit dhe herë pas here ka kaluar vijën ndarëse mes Tajvanit dhe Kinës, por është ndalur para inkursioneve ose sulmeve të drejtpërdrejta që mund të nxisnin një konflikt rajonal.
Pse po i ndërmerr Kina këto veprime dhe çfarë shpreson të arrijë?
Kina ka deklaruar gjithnjë e më fort se Tajvani duhet të vihet nën kontrollin e saj me forcë, nëse është e nevojshme dhe në kundërshtim me Uashingtonin dhe mbështetësit e tjerë të demokracisë së ishullit.
Vizita e Pelosit u realizua në një kohë veçanërisht të ndjeshme kur presidenti kinez dhe kreu i forcave të armatosura, Xi Jinping, po përgatitet të kërkojë një mandat të tretë pesëvjeçar si lider i Partisë Komuniste në pushtet.
Xi nuk ka emëruar asnjë pasardhës dhe ai ka akumuluar fuqi të mëdha pavarësisht kritikave për trajtimin ndaj ekonomisë së vendit, pjesërisht si rezultat i qasjes së tij të ashpër ndaj COVID-19 dhe rënies së theksuar në marrëdhëniet me Perëndimin.
Xi ka thënë se fati i Tajvanit nuk mund të mbetet i pazgjidhur pafundësisht dhe zyrtarët ushtarakë amerikanë kanë thënë se Kina mund të kërkojë zgjidhje ushtarake brenda disa viteve të ardhshme.
Kushtetuta e Kinës përfshin Tajvanin në territorin e saj kombëtar dhe ligji i saj kundër shkëputjes i vitit 2005 kërcënon me pushtim, pasi "mundësitë për një ribashkim paqësor të shteren plotësisht", që do të zbatohej në rastin e një deklarate formale të pavarësisë ose ndërhyrjes së huaj.
Kina këmbëngul që Tajvani të pranojë pretendimin e saj se ishulli është pjesë e Kinës, qeveria e vetme legjitime e së cilës qëndron në Pekin. Përballë kërcënimeve ushtarake të Kinës dhe fushatës së pamëshirshme për të izoluar Tajvanin në mënyrë diplomatike, banorët e ishullit mbështesin në masë të madhe status quo-në e pavarësisë.
Kjo ndjenjë është përforcuar më tej nga shtypja e pamëshirshme e Pekinit ndaj të drejtave politike dhe lirisë së fjalës në Hong Kong, të cilën Kina e ka shpallur prej kohësh si model për qeverisjen e saj të ardhshme të Tajvanit.
Cila ka qenë përgjigjja e Tajvanit dhe SHBA-së?
Tajvani ka vënë ushtrinë e tij në gatishmëri të lartë dhe ka organizuar stërvitje të mbrojtjes civile. Ndërsa forcat e saj ajrore, marina dhe forcat e armatosura prej 165.000 anëtarësh janë në numër të vogël krahasuar me ushtrinë kineze, ushtria tajvaneze po përforcohet me armë të teknologjisë së lartë dhe me sisteme alarmesh, që synojnë të vështirësojnë një pushtim të mundshëm nga Kina.
Pushtimi rus i Ukrainës, të cilin Kina e ka mbështetur në heshtje, ka shërbyer si një thirrje zgjimi në Taipei, i cili tani po kërkon të riparojë stërvitjen dhe taktikat.
Mjete të shumta detare dhe të tjera ushtarake amerikane janë vendosur aktualisht në zona afër Tajvanit, duke përfshirë aeroplanmbajtësen USS Ronald Reagan dhe grupin e saj të betejës. Uashingtoni ka hedhur poshtë plotësisht pretendimet e Kinës se ngushtica e Tajvanit është territor sovran kinez dhe ruan të drejtën për të lundruar pranë pikave dislokuese të Kinës në Detin e Kinës Jugore, pavarësisht protestave kineze.
Cilat janë rreziqet dhe sa mund të zgjasin tensionet?
Mbetet e paqartë nëse Kina do të kërkojë të mbajë tensionet në nivel të lartë edhe pas përfundimit të rundit aktual të stërvitjeve.
Pas vizitës, këshilltari për siguri kombëtare i SHBA-së, Jake Sullivan, i tha Radios Publike Kombëtare të SHBA-së se "mundësia e një lloj incidenti është reale", duke pasur parasysh shkallën e stërvitjeve kineze.
“Ne besojmë se ajo që Kina po bën, është papërgjegjësi. Ne besojmë se po i përshkallëzon tensionet në mënyrë të panevojshme”, tha Sullivan.
“Uashingtoni në përgjithësi është bërë shumë më pak i shqetësuar për ofendimin e Kinës dhe shumë më pak respektues ndaj kërkesave të Pekinit në lidhje me Tajvanin”, tha shkencëtari politik i Universitetit të Stanfordit, Kharis Templeman.
Kryetarja e Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA-së, Nancy Pelosi, vizitoi Tajvanin më 2 dhe 3 gusht.
