Shkrimtari dhe regjisori i filmit e televizionit, Armando Iannucci, njihet për satirën e tij politike, dhe filmin, In the Loop.
Komedia e tij e zezë, e vitit 2017, Vdekja e Stalinit, e cila i trajton ambiciet për pushtet, intrigat dhe thikat pas shpine - pas vdekjes së diktatorit sovjetik, Josef Stalin më 1953 - është ndaluar nga Ministria ruse e Kulturës.
Iannucci ka udhëtuar së fundi në Tbilisi për të marrë pjesë në festivalin treditor ZEG.
Përgjatë vizitës në kryeqytetin e Gjeorgjisë, Iannucci e ka dhënë një intervistë për Radion Evropa e Lirë.
Sipas tij, Rusia e sotme është e ngjashme me atë që ai e portretizon në filmin Vdekja e Stalinit, duke thënë se njerëzit e afërt të presidentit rus Vladimir Putin, vazhdimisht tentojnë t’i bëjnë lajka këtij të fundit, tentojnë t’i shmangin të vërtetat, dhe gjithçka është e ngjashme me epokën e diktatorit.
Radio Evropa e Lirë: Të nisim me Vdekjen e Stalinit. A po e mendoni vazhdimin e filmit? Mendoj, me diktatorin aktual?
Iannucci: Epo, për ta realizuar Vdekjen e Putinit, siç e imagjinoj se mund të quhej, duhet të mendojmë për ngjarjet dhe drejtimin që ato do të duhej ta merrnin, por që nuk e kanë marrë. Mendoj që një pjesë e mirë e karrierës sime është shpenzuar në të përgjigjurit ndaj vdekjes së të vërtetës, dhe kjo është diçka që më shqetëson. Putin është pjesërisht përgjegjës, për sulmet e tij ndaj gjuhës, dhe për faktin që edhe në Rusi, nëse e thua se jemi në luftë, mund të arrestohesh, sepse nuk mëtohet që s’ka luftë. Thuhet se është operacion special ushtarak që do të përfundojë brenda javës, andaj pse shqetësoheni? E dini që tani, edhe nëse e mbani një bilbord pa asnjë mbishkrim, mund të dërgoheni në burg, sepse edhe diçka e tillë konsiderohet shenjë e të bërit opozitë.
Radio Evropa e Lirë: Nëse do të krijoheshin të gjitha rrethanat, dhe nëse do të kishte një film Vdekja e Putinit, a është e vështirë të imagjinohet skena e funeralit të Putinit? A duhet të ndryshoni diçka, kostumet?
Iannucci: Besoj e dini që tashmë ka thashetheme që njerëzit mund t’i tregojnë Putinit vetëm atë që dëshiron ta dëgjojë. Prandaj, ushtria ia ka prezantuar skenarin që lufta do të përfundonte shpejt. Kështu ndodh kur përhapet frika dhe terrori, dhe këtë e trajton filmi Vdekja e Stalinit. Ai individ e ka terrorizuar secilin rreth tij dhe kjo gjë ia ka shkaktuar vdekjen, ai ka vdekur pas një sulmi në mes të natës, por njerëzit kanë qenë të frikësuar që ta hapin derën dhe ta pyesin se si është. Njerëzit kanë qenë shumë të frikësuar për ta kërkuar ndihmën e mjekut pa e konsultuar gjithë komitetin. Ata janë frikësuar edhe se cilin mjek ta kërkojnë, dhe kjo tregon për instalim të terrorit, çka edhe ia ka shkaktuar vdekjen. Mendoj se me situatë të njëjtë përballet edhe Putini, ai tani ushqehet me këto “fakte”, që nuk janë fakte, por trillime. Ato janë gjëra pozitive që njerëzit ia thonë, që të mos arrestohen. Prandaj ai jeton në një realitet që e ka krijuar vetë, dhe që në realitet nuk ekziston.
Radio Evropa e Lirë: Sa i përket asaj se çfarë mund t’i tregosh Putinit dhe çfarë mund të thuash për të, Putini, sikurse shumica e diktatorëve në botë, kanë alergji ndaj komedisë dhe humorit. Për ç’arsye?
Iannucci: Kur kemi qenë duke bërë kërkime për Vdekjen e Stalinit, njerëzit që janë rritur nën regjimin e tij na kanë treguar për disa libra me shaka, shaka për njerëzit e afërt të tij. Por, atëbotë njerëzit mund të arrestoheshin apo vriteshin nëse do t’i tregonin këto shaka. Megjithatë, disa kanë thënë se kanë pasur nevojë t’i tregojnë ato sepse situata ka qenë absurde. Ose është dashur të qeshin, ose të bërtasin ndaj gjithë asaj situate. Prandaj, me raste, komedia është rruga e vetme për të reaguar ndaj gjërave që janë absurde.
Radio Evropa e Lirë: Nëse do të mund të bënit satirë me Putinin, në punët tuaja të ardhshme, çfarë do të ishte një pikë e butë e tij, dhe cila do të ishte thembra e Akilit?
Iannucci: Mendoj që është izolimi i tij, është simbol i tij masiv, tavolina e madhe ku i takon njerëzit. Kjo mund të jetë. Dhe e imagjinoj sesi në përditshmëri, njerëzit afër tij i qëndrojnë edhe më larg. Ndoshta ai i frikësohet edhe hijes e reflektimit të tij. Ai duket si figurë e vetmuar.
Radio Evropa e Lirë: Në mendjen e tij, carët e mëdhenj janë ashtu.
Iannucci: Po. Edhe kjo është ankesa e tij e përhershme, ajo që Perëndimi e përqesh Rusinë, që bota është duke qeshur me të. Ata nuk janë duke qeshur tani. Mendoj që ka të bëjë vetëm me faktin se sa i cenuar ndihet ai.
Radio Evropa e Lirë: Pasiguria e tij?
Iannucci: Pasiguria e tij mund të kuptohet nga deklaratat “ne kemi raketa, kemi gjëra edhe më të këqija që mund të bëjmë”. Pra, kërcënimet. Kjo është shenjë e shantazhit. Kështu funksionojnë gjërat me shantazh e frikë. Dhe ai e bën këtë gjë në nivel global.
Radio Evropa e Lirë: Sa i përket humorit apo përqeshjes, si mund të shërohet një shtet ku humori është bërë rrezik për shëndetin?
Iannucci: Kjo është pyetje interesante. Nuk mendoj që kjo është puna ime…. Unë po marrë pjesë në festivalin ZEG në Tbilisi, i cili trajton mënyrën e rrëfimit të një tregimi. Është e rëndësishme se si i tregojmë ngjarjet, qoftë si gazetar për ngjarjet që janë duke ndodhur, apo si shkrimtar. Ky aspekt e prek lirinë e shprehjes dhe lirinë e fjalës, prandaj duhet luftuar për të, edhe në baza individuale. Kjo pasi nuk ekziston ndonjë ushtri e shkrimtarëve. Mënyra më e mirë për t’i luftuar edhe lajmet e rreme, të gjeneruara nga inteligjenca artificiale është përmes tregimit të shakave, sepse një aftësi të tillë nuk e ka IA. Ajo ende nuk mund të krijojë shaka të mira. E kam testuar, por nuk kanë qenë të mira. Ne krijojmë gjëra origjinale, inteligjenca artificiale tregon me çka është ushqyer.
Radio Evropa e Lirë: I mungon krijimi origjinal.
Iannucci: Po. Dhe këtë duhet ta mbajmë në mend që ne jemi më të mirë sesa inteligjenca artificiale. Ne mund të dalim me ide e histori origjinale, drama të reja, argumente të reja. Është puna jonë që të mos i dorëzohemi një kompjuteri.
Radio Evropa e Lirë: T’i kthehemi realitetit. Diskutuam në fillim, me doza shakaje për ndonjë skenë filmi, por besoj që është e drejtë të supozojmë se kur e gjithë kjo të përfundojë, kur lufta të përfundojë, do të bëhen filma, apo jo?
Iannucci: Po.
Radio Evropa e Lirë: Dhe shumica nuk do ta humbasin këtë mundësi. Qoftë nga toka ruse, apo diku tjetër. Më lejoni që të bëjë pyetje hipotetike. Nëse ju do të ishit regjisori i një filmi të tillë, si do ta portretizonit Putinin?
Iannucci: Supozoj në rolin e një fëmije 12-vjeçar.
Radio Evropa e Lirë: Një fëmijë 12-vjeçar? Të lazdruar?
Iannucci: Jo, një 12-vjeçar në këmishë e kostum, duke i bërë të gjitha gjërat. Dhe do ta shihnim të gjithë ushtrinë dhe njerëzit tjerë duke iu adresuar sikurse një 60 apo 70-vjeçari.
Radio Evropa e Lirë: Ndoshta do të ju duhet ta patentoni këtë ide, është fantastike. Ju i keni dedikuar shumë kohë Putinit. Duket t’ju pyes për fenomenin e [presidentit ukrainas, Volodymyr] Zelensky: si një komedian, që i ka treguar botës shaka, është vënë në krye të ruajtjes të së vërtetës në botë. Çfarë fenomeni është ai?
Iannucci: Ai ka qenë edhe një biznesmen i zgjuar, me kompaninë e produksionit që e ka pasur. Vetëm pse krijoni shaka, nuk do të thotë që jeni idiot. Dhe nëpër shakatë e tij është analizuar shumë herë procesi politik. Pra, ai është dikush që e di mirë si funksionon politika, si përçohen mesazhet, sepse secila shaka e ka një tregim brenda. Është mënyrë kreative e reagimit ndaj zhvillimeve në botë.
Radio Evropa e Lirë: Në Rusi, por me siguri edhe në Britani, nëse e quani dikë palaço – duke e respektuar gjithnjë atë profesion – shprehja merr konotacion negativ.
Iannucci: Po.
Radio Evropa e Lirë: Kështu i janë referuar rusët atij përgjatë presidencës. Para luftës, dhe një kohë pasi ka nisur lufta. Tani, jo edhe aq shumë. Pse ky transformim, prej një palaçoje në një figurë që ia tregon botës të vërtetën. Si ndodhi kjo?
Iannucci: Ajo çfarë po bën ai është shumë e guximshme, dhe jam i sigurt që brendësia e tij e di sa e rëndësishme dhe efektive është ajo që po e bën. Ai i ka përdorur rrjetet sociale, aftësinë për t’u shfaqur si lider që nuk ka ikur, më pas tregon më të keqen që është duke ndodhur, dhe e rreh daullen nëpër botë, në kërkim të mbështetjes.
Radio Evropa e Lirë: Dhe ai nuk frikësohet nga humori, përkundrazi, e pëlqen atë. Përgjatë intervistës e kemi ngacmuar më së shumti Rusinë.
Iannucci: Për shkak se pyetjet tuaja kanë qenë më së shumti për Rusinë.
Radio Evropa e Lirë: Për shkak se jemi në Gjeorgji, kur Rusisë i vërehet hija, andaj edhe duhet bërë këto pyetje.
Iannucci: Po, absolutisht. Përbën kërcënim thelbësor për ekzistencë. Sikurse e tha një gazetar nga Ukraina një natë më parë, kjo nuk ka të bëjë vetëm mes Ukrainës dhe Rusisë. Ka të bëjë me lirinë dhe demokracinë kundrejt regjimit ushtarak. Është e rëndësishme. Qeverive autokratike në gjithë botën nuk duhet dhënë shenjë se mund të vazhdojnë të paprekura.
Radio Evropa e Lirë: Le ta shohim tani me sy satirik edhe Perëndimin. Do t’i referohem një satire klasike britanike, Yes Minister. Do të ndalem te një pjesë që e trajton politikën e jashtme. Janë katër faza, sipas personazhit që luan në të Humphrey Appleby. “Faza e parë: Ne themi që asgjë nuk do të ndodhë. Faza e dytë: Ne themi që diçka mund të ndodhë, por nuk do të bëjmë asgjë lidhur me të. Faza e tretë: Ne themi se ndoshta do të duhej të bënim diçka, por nuk mund të bëjmë asgjë. Faza e katërt: Ne themi, ndoshta edhe ndodhi diçka, por është shumë vonë tani”. Pse diçka e tillë është relevante edhe sot? Kështu ka qenë rasti me Ukrainën, të paktën deri më 2022. Njëjtë ka ndodhur edhe me Gjeorgjinë.
Iannucci: Sepse është një e vërtetë e përjetshme, kështu ka funksionuar gjithmonë politika. Kalon koha dhe ne mendojmë se nuk mund të përsëritet historia. E gjithë habia me luftën në Ukrainë, mendoj që ka qenë sepse, shumica prej nesh, sidomos demokracitë perëndimore, kanë menduar se ato gjëra i takojnë së kaluarës dhe nuk mund të ndodhin më. Që as Putini, që ka histori të shtypjes së opozitës, vrasjes së kundërshtarëve, nuk do të bënte kurrë diçka të tillë. Por ky është një gabim i madh. Dhe as nuk mund të premtojmë që do të bëjmë më mirë herën tjetër, sepse do të veprojmë sërish njëjtë. Një gjë tjetër edhe më e madhe se lufta në të ardhmen është kriza klimatike. Por, ne ende jemi në fazën e vetëkënaqësisë, që ndoshta mund të shpikim diçka, që do të na ndihmojë teknologjia në këtë aspekt.
Radio Evropa e Lirë: Atëherë pse vazhdojmë t’iu besojmë këtyre premtimeve? Apo kështu funksionon natyra e njeriut?
Iannucci: Ka të bëjë me natyrën e njeriut. Gjithmonë na konvenon më shumë rezultati pozitiv, apo jo? Ka të bëjë me atë ia themi vetes. Dhe shumica mendojnë se është më depresive nëse mendojmë për probleme të mëdha. Më lehtë është nëse i kalojmë ditët me gjëra të vogla.
