Ilir Hasanaj, regjisor i filmit, me origjinë nga Kosova, por i rritur në Zvicër, është i diplomuar në Departamentin e Filmit të Universitetit të Arteve të Cyrihut.
Projektet filmike me tema të rëndësishme shoqërore, me fokus Kosovën, e kanë rikthyer atë në vendlindje.
Aktivitetet e tij në Prishtinë lidhen me krijimin e hapësirave alternative për filmbërësit, duke sjell një përvojë që u mungonte të rinjve në Kosovë.
Ndërkohë që po punonte në filmin e tij të parë dokumentar, të titulluar “Me dasht’, me dasht’, me dasht’”, Iliri thotë se nuk ka pasur pritje të mëdha, për shkak se nuk kishte përvojë paraprake në Kosovë, por edhe për shkak të vështirësive të komunikimit në gjuhën shqipe, që në vitin 2016 nuk e fliste siç e flet sot.
“E dija që dua ta përfundoj këtë film në Kosovë”, thotë Iliri në një bisedë me Radion Evropa e Lirë.
Dëgjojeni podkastin e plotë
Filmi “Me dasht’ me dasht’ me dasht’” ka pasur prezantime të suksesshme në festivale ndërkombëtare, përfshirë Toronto Hot Docs Film Festival, Solothurn Film Festival dhe Dokufest, ku fitoi shpërblimin e publikut.
Pashmangshëm, puna me artistë lokalë, e lidhi Ilirin më shumë me Kosovën.
“Dy karaktere që më lanë shumë përshtypje ishin [artistët] Arbër Salihu dhe Edona Vatoci. Më mahnitën, si një lloj fryme e re e Kosovës, që nuk e kisha njohur”, thotë Ilir Hasanaj.
Gjatë punës në filmin e tij, Iliri thotë se nisi t’i shihte mangësitë në skenën e filmit në Kosovë.
“Njëra nga to ishte fakti që Prishtina kishte vetëm një kinema, ku shfaqeshin vetëm filma të Hollivudit. Kjo më është dukur një dobësi shumë e madhe, dhe kisha dëshirë ta hapja një kinema ku mund të shfaqen filma të rëndësishëm për historinë e filmit, që qytetarët e Kosovës nga pamundësia e udhëtimit, të paktën të udhëtonin përmes filmit”, thotë ai.
“Në vitin 2016 sa ishte hapur Termokiss [qendër socio-kulturore] e krijova klubin e filmit ku shfaqnim filma tjerë që nuk njiheshim dhe ku mund të shkëmbenim ide, filma, mendime kritike”, shton ai.
Por, aty mungonin kushtet elementare, përfshi energjinë elektrike.
“Më kujtohet që kishim shumë probleme, pasi aty mungonte edhe energjia elektrike. Kishim një gjenerator të cilin e përdornim për shfaqjen e filmave”, thotë ai.
Në vitin 2018, Iliri u inkuadrua në projektin “Hacking Urban Spaces”, iniciuar nga Festivali Ndërkombëtar i Filmit të Shkurtër dhe Dokumentar, Dokufest, në bashkëpunim me Anibar, Festivalin e Filmave të Animuar në Pejë.
Përmes shfaqjes së filmave, aty janë trajtuar çështje lidhur me planifikimin urban, duke marrë shembuj se si janë zgjidhur probleme të ngjashme në qytete tjera të botës.
Ky projekt u pasua me përfshirjen e Ilirit në ri-funksionalizimin e Kino Armatës në Prishtinë, kinema alternative që deri në vitin 2017 është shfrytëzuar nga administrata e Kombeve të Bashkuara.
Shfaqja e filmave në Kino Armata ka nisur me kushte minimale, ku secili nga të angazhuarit kanë sjellë pajisje private të nevojshme, për ta funksionalizuar këtë hapësirë.
“Ndihesha shumë mirë dhe vazhdoj të ndihem mirë, sepse mendoja që kisha edukimin nga Zvicra dhe kisha talente e energji, të cilën mund ta ndaja. Nuk e kisha idenë që po ndihmoja, kjo vinte natyrshëm”, thotë Iliri.
Pas pjesëmarrjes me filmin e tij në Festivalin Kino Kosova, ai u ftua të jetë pjesë e atij festivali.
Jeta mes Kosovës dhe Zvicrës, i ka ndihmuar në promovimin e filmbërësve kosovarë për audiencën e Zvicrës.
“Është një festival ku filmat nga Kosova shfaqen në Zvicër. Zvicra e ka një popullsi të madhe të shqiptarëve, sidomos nga Kosova. Kosova dhe Zvicra e kanë një lidhje të ngrohtë, dhe ndihesha se duhet të jem pjesë e këtij festivali”, thotë Iliri.
“E kam përgatitur programin me filma të Kosovës dhe më 11-14 maj do t’i shfaqim në Cyrih, ku do të vijnë artistë dhe filmbërës nga Kosova”, shton ai.
E rëndësishme për Ilirin është që përmes filmave të përcillet një imazh tjetër i Kosovës për audiencën në Zvicër, përfshi diasporën.
“Unë e kam përjetuar Zvicrën me stigmatizim dhe racizëm ndaj shqiptarëve. Ka qenë e dhimbshme të shoh një lloj keq-prezantimi të shqiptarëve në media. Dhe ajo çfarë më duket e rëndësishme është që të japim mundësi për përafrim mes shqiptarëve dhe zviceranëve, por edhe ta përditësojmë një lloj koncepti të Kosovës të cilën e kanë parë në lajme”, thotë Ilir Hasanaj.
Ilir Hasanaj, ndërkohë, ka realizuar edhe një film tjetër dokumentar, i titulluar “Kah kqyrsha përpjetë, e shihsha veten përfuni”, projekt ku paraqitet jeta e përditshme e personave të komunitetit LGBTI+ (homoseksual, lesbike, biseksual dhe transgjinor…) në Kosovë, i pari projekt ku ata flasin me fytyra të zbuluara dhe zë të pandryshuar.
Aktualisht, ai po e trajton një tjetër temë problematike të shoqërisë kosovare.
Ai është në proces të xhirimit të filmit të tij të ri, i cili trajton të drejtat e punëtorëve në Kosovë.
E veçanta e këtij projekti, po ashtu, është fakti që xhirimet po bëhen me shirit filmik, një metodë klasike e xhirimit.