Gjatë vitit 2021, institucionet e drejtësisë në Kosovë kanë ngritur vetëm një aktakuzë për krime lufte të kryera në periudhën 1998-‘99, sipas raportit të fundit të publikuar nga Fondi për të Drejtën Humanitare – Kosovë (FDHK), të prezantuar më 31 mars. Fondi për të Drejtën Humanitare monitoron seancat gjyqësore në rastet e krimeve të luftës.
Koordinatori i projektit në FDHK, Amer Alija, gjatë prezantimit të raportit tha se vitin e kaluar dy persona janë arrestuar nën dyshimin e veprës penale të krimeve të luftës, janë proceduar pesë raste të krimeve të luftës kundër popullatës civile për gjashtë të pandehur.
Sipas tij, efikasiteti në ndjekjen penale të rasteve të krimeve të luftës, nuk është i kënaqshëm.
“Vonesat të tilla mund të rrezikojnë efiktivitetin dhe kredibilitetin e një sistemit ligjor. Në anën tjetër, viktimat dhe dëshmitarët, të cilët kanë pritur me dekada për të dëshmuar ndaj personave të dyshuar për krimet e luftës, sigurisht që do të zhgënjehen nga mosveprimet adekuate”, tha ai.
Që nga përfundimi i konfliktit të armatosur në Kosovë, nga Gjyqësori vendor dhe ndërkombëtar janë dënuar rreth 70 persona për krime të luftës. Gjatë luftës së fundit në Kosovë janë vrarë 13, 518 persona, kurse më shumë se 1,600 janë ende të pagjetur.
Duke komentuar gjetjet e FDHK-së, udhëheqësja e Departamentit për krime lufte në kuadër të Prokurorisë Speciale të Kosovës, Drita Hajdari, tha se hetimi dhe gjykimi i krimeve të luftës mbetet sfidë për shkak të mungesës së pranisë fizike të të pandehurve.
Hajdari e arsyetoi ngritjen e vetëm një aktakuze gjatë vitit 2021 me pamundësinë e arrestimit të kryesve të këtyre veprave penale.
“Prokuroria ka trajtuar rastet dhe ka ngritur aktakuza në rastet kur e kemi siguruar praninë fizike të të pandehurit. Do të thotë, ne nuk mund të ngremë aktakuza në rastet kur nuk e kemi praninë e kryesve të atyre veprave penale”, tha Hajdari.
Hajdari më tej shtoi se edhe pse Kosova e ka një ligj për gjykim në mungesë, sipas saj, ai ligj është ‘pothuajse i pazbatueshëm’.
“Kjo mundësi (gjykim në mungesë) duhet të aplikohet në raste kur i shtjerrim të gjitha mundësitë ligjore për kapjen e kryesit të veprës penale”, tha Hajdari.
Sipas saj, aktualisht janë mbi 1,000 raste të krimeve të luftës.
“Në bazë të Strategjisë së krimeve të luftës, ne kemi përcaktuar prioritete, sepse nuk është e mundur t’u qasemi të gjitha lëndëve që i kemi në punë. Në prioritete hyjnë masakrat më të mëdha që kanë ndodhur gjatë luftës dhe rastet më të rënda. Çka po bëjmë në këtë situatë? Po i mbledhim informacionet, po i grumbullojmë provat, kur përfundon hetimi i pezullojmë dhe presim t’i gjejmë dhe t’i arrestojmë të pandehurit”.
Hajdari tha se pikërisht arrestimi i pandehurve është problematik, sepse shumica gjenden jashtë Kosovës, dhe kjo varet nga INTERPOL-i dhe vullneti i shtetit në të cilin gjendet i pandehuri. Sipas saj, ka pasur raste kur të pandehurit janë ekstraduar, por edhe kur ekstradimi është refuzuar.
Ambasadori i Mbretërisë së Bashkuar në Prishtinë, Nicholas Abbott, theksoi se hetimi i krimeve të luftës në Kosovë mund të përshpejtohet nëse arrihet bashkëpunimi ndërmjet institucioneve të drejtësisë së Kosovës dhe atyre të Serbisë.
“Më shumë mund të bëhet duke vendosur bashkëpunim me të mirë ligjor me institucionet e drejtësisë në Serbi, duke angazhuar stafin mbështetës që ka veti të mira analitike dhe që janë në gjendje të trajtojnë rastet e vjetra, në veçanti ato që janë dërguar nga EULEX-i në vitin 2018”, deklaroi ambasadori Abbott.
Rasti i fundit i ngritjes së një aktakuzë për krime lufte në Kosovë ishte më 29 mars, 2022 kundër një të pandehuri me inicialet M.A, i nacionalitetit shqiptar, me vendbanim në Beograd, shtetas i Serbisë.
Prokuroria Speciale tha se aktakuza kundër M.A. është ngritur për shkak të dyshimit të bazuar mirë se ka kryer veprën penale “Krim i luftës kundër popullsisë civile”.
Sipas Prokurorisë, rasti ka të bëjë me Masakrën e Izbicës, e cila ka ndodhur më 28.03.1999, në fshatin Izbicë, komuna e Skënderajt.
Nga viti 2000 deri në vitin 2008 krimet e luftës në Kosovë janë hetuar nga Misioni i Organizatës së Kombeve të Bashkuara (UNMIK).
Nga viti 2008, hetimin e krimeve të luftës e kishte përgjegjësi Misioni Evropian për Sundim të Ligjit (EULEX).
Në vitin 2018 misioni i EULEX-it përfundoi procesin e dorëzimit të dosjeve tek prokuroria dhe gjykatat vendore.
Këto raste penale tani janë në duart e prokurorëve dhe gjyqtarëve të institucioneve të Kosovës.
