Pak orë pas mbylljes së qendrave të votimit në zgjedhjet presidenciale në Mal të Zi, më 19 mars, 37-vjeçari Jakov Millatoviq ka shpallur fitoren, edhe pse nuk ka fituar.
Ky nder i ka takuar presidentit aktual, Millo Gjukanoviq, 61 vjeç, i cili ka dominuar politikën e Malit të Zi për plot tri dekada dhe ka fituar rundin e parë të zgjedhjeve me 35.3 për qind të votave.
Megjithatë, Millatoviq, i mbështetur nga partitë tjera, ka marrë zemër për balotazhin e 2 prillit.
“Kam premtuar se do të kemi sukses dhe ia kemi dalë”, ka thënë ai para një turme mbështetësish në Podgoricë.
“Kjo është një fitore për të gjithë ata që janë diskriminuar në 30 vjetët e kaluar - fëmijët e të cilëve janë larguar nga Mali i Zi. Më 2 prill, ne do ta dërgojmë Gjukanoviqin në pension”, ka thënë ai.
Analistët thonë se është ende e paqartë nëse Millatoviq dhe partia e tij në rritje “Evropa tani” do të vazhdojnë t’i ndjekin politikat pro Bashkimit Evropian.
Ata paralajmërojnë se marka e populizmit e kësaj partie mund të shkaktojë lëkundje përballë çështjeve të vështira me të cilat përballet një nga demokracitë më të reja të kontinentit, përfshirë këtu: ndarjet politike mbi identitetin serb dhe malazez, marrëdhëniet me Beogradin dhe Kishën Ortodokse Serbe, si dhe ndikimin rus në rajon.
“Fitorja e mundshme e zotit Millatoviq në rundin e dytë të zgjedhjeve presidenciale në Mal të Zi, nuk do të thotë se ne do të kemi një person pro BE-së/NATO-s në postin e presidentit”, thotë për Radion Evropa e Lirë Vesko Garçeviq, ish-ambasador i Malit të Zi dhe profesor në Shkollën e Studimeve Globale të Universitetit të Bostonit, Frederick S. Pardee.
Bisedimet me BE-në
Natën e zgjedhjeve, Millatoviq, i cili ka kryer një pjesë të shkollimit në Perëndim, ka bërë përpjekje t’i qetësojë malazezët pro-evropianë dhe të huajt, që kanë shprehur shqetësime se çështjet e identitetit kombëtar dhe afinitetet me Serbinë fqinje dhe Rusinë mund ta pengojnë vazhdimin e integrimit evropian të Malit të Zi.
Millatoviq ka thënë se ai është një hap më pranë përmbushjes së premtimit të tij: “Unë do të jem ai që do ta dërgojë vendin në BE”.
Anëtarësimi në BE është një dëshirë e vazhdueshme e shumicës së qytetarëve të Malit të Zi. Vendi ka aplikuar për anëtarësim në bllok në vitin 2008, dy vjet pasi ka shpallur pavarësinë nga Serbia.
Por, rreth një e treta e banorëve të Malit të Zi identifikohen si serbë dhe i falen Kishës Ortodokse Serbe, e cila, dy vjet më parë, ka treguar muskujt e saj politikë, për të rrëzuar aleatët qeverisës të Gjukanoviqit në favor të partive pro-serbe.
Sido që të kenë qenë pengesat dhe devijimet gjatë rrugës, Gjukanoviq ka kaluar dekada duke ndjekur një politikë euro-atlantike, e cila ka kulmuar me anëtarësimin e Malit të Zi në NATO në vitin 2017.
Por, balotazhi i 2 prillit mund të jetë fundi i Gjukanoviqit në politikën kombëtare dhe dobësimi i mëtejshëm i Partisë së tij Demokratike të Socialistëve (DPS), e cila ka qeverisur vazhdimisht nga viti 1991 deri më 2020.
Gjukanoviq i ka fituar zgjedhjet presidenciale të vitit 2018 me 53 për qind të votave.
Zllatko Vujoviq, profesor i shkencave politike në Universitetin e Podgoricës, thotë se “Evropa tani” mund të gëlltisë edhe votues të partive të tjera.
“Kjo mund të ndikojë në një ristrukturim të madh të skenës politike”, thotë Vujoviq për Radion Evropa e Lirë.
Sasi e panjohur
Një ristrukturim ka filluar ndoshta dy vjet e gjysmë më parë, kur disa grupe relativisht të ndryshme - të udhëhequra nga një koalicion pro-serb - kanë mundur DPS-në dhe aleatët e saj, duke fituar shumicën parlamentare, edhe pse vetëm me një ulëse më shumë.
Millatoviq është bërë ministër i Ekonomisë në Qeverinë që është zgjedhur atëbotë dhe është udhëhequr nga kryeministri Zdravko Krivokapiq, një serb dhe një akademik pro-rus.
Në dy vjetët pasues, dy qeveri janë rrëzuar për shkak të konflikteve të brendshme. Një qeveri teknike ka mbetur në krye deri në zgjedhjet e parakohshme, që janë caktuar tashmë për datën 11 qershor.
“Ka pasur shumë protesta kundër korrupsionit dhe abuzimit me pushtetin nën Qeverinë e mëparshme. Kjo është ndjerë shumë”, thotë Kurt Bassuener, bashkëpunëtor i lartë në Këshillin e Politikave të Demokratizimit me qendër në Berlin.
“Por, ajo që ka pasuar, nuk ka qenë një pastrim për t’i forcuar institucionet dhe për ta forcuar sundimin e ligjit, por për t’i populluar institucionet me njerëzit e tyre”, thotë ai.
Shenjat e ristrukturimit politik kanë vazhduar në vitin 2022 me formimin e partisë “Evropa tani”, nën udhëheqësin Millojko Spajiq dhe me nënkryetar Millatoviqin.
Në zgjedhjet lokale të tetorit të kaluar, “Evropa tani” ka fituar 41 nga 458 vendet legjislative lokale që kanë qenë në garë në 14 komuna, përfshirë Podgoricën.
Kjo ka qenë shumë më pak se 110 ulëset e DPS-së dhe 98 ulëset e aleancës pro-serbe, Fronti Demokratik, por mahnitshëm për një parti që është krijuar vetëm katër muaj përpara atyre zgjedhjeve.
Një gjë e tillë ka sinjalizuar gjithashtu mbështetje publike për përpjekjet e Spajiqit dhe Millatoviqit për të nxitur përtëritjen ekonomike dhe rritjen e pagave, duke hequr dorë nga financimi i drejtpërdrejtë i kujdesit shëndetësor, midis hapave të tjerë.
“Lëvizja ‘Evropa tani’ u ka ofruar votuesve gjëra që duan të dëgjojnë: paga më të mira, luftë kundër korrupsionit dhe [kritika ndaj] establishmentit politik”, thotë Garçeviq, “[por] ajo i shmang të gjitha çështjet e vështira, si marrëdhëniet me Rusinë, Serbinë, apo rolin e Kishës Ortodokse Serbe në Mal të Zi”.
Garçeviq thotë se narrativat e lëvizjes “Evropa tani” shpesh “ngjajnë me narrativat e partive populiste evropiane”, por “kjo nuk do të thotë se domosdoshmërisht janë të njëjta - thjesht, nuk e dimë ende”.
Sipas tij, kjo gjithashtu flet për një skenë monotone politike në Mal të Zi.
“Fakti që kandidati i një partie joparlamentare, të formuar vetëm disa muaj më parë, fiton pothuajse 30 për qind të mbështetjes popullore dhe ka gjasa t’i fitojë zgjedhjet presidenciale në Mal të Zi, flet se sa shumë kanë nevojë qytetarët për politika të reja dhe aktorë të rinj politikë”, thotë Garçeviq.
Vujoviq thotë se qasja populiste e “Evropës tani” është e paqëndrueshme në një afat më të gjatë.
“Unë mendoj se pritjet e qytetarëve i tejkalojnë shumë edhe premtimet e bëra nga udhëheqësit e ‘Evropës tani’. Ekziston një optimizëm i pabazuar se pagat do të vazhdojnë të rriten, edhe pse ne nuk kemi të ardhura në buxhet për t’i financuar ato”, thotë Vujoviq.
Zile alarmi
Sipas disa vëzhguesve, ka edhe shenja të tjera paralajmëruese, veçanërisht në lidhje me çështjet e identitetit kombëtar dhe ndikimin e Kishës Ortodokse Serbe.
Krivokapiq ka përdorur fjalën “apostuj” për të përshkruar kabinetin që ka drejtuar menjëherë pasi grupet e tij dhe të tjerat anti-Gjukanoviq, kanë fituar zgjedhjet e vitit 2020.
Shumë e kanë konsideruar si zgjedhje provokuese fjalësh, pasi Kisha Ortodokse Serbe ka udhëhequr mitingje antiqeveritare dhe ka mobilizuar besimtarë të saj në Mal të Zi për të ndihmuar në rrëzimin e DPS-së. Kjo ka ndodhur pasi Qeveria e Gjukanoviqit ka miratuar një ligj të ri për lirinë fetare, por i kontestueshëm nga Kisha.
Bassuener thotë se Millatoviq nuk duket si “kandidat kompromisi” për shumë njerëz. Ai vë në dukje këtu ndjeshmërinë e shumë malazezëve në lidhje me marrëdhëniet me Kishën Ortodokse Serbe dhe serbët në përgjithësi.
I gjithë rajoni i Ballkanit, aktualisht, po përballet me dezinformimin pro-rus dhe refuzimin e presidentit serb, Aleksandar Vuçiq, për t’iu bashkuar sanksioneve të Perëndimit kundër Rusisë, për shkak të pushtimit të Ukrainës.
“Mosbesimi ndaj Millatoviqit dhe ‘Evropës tani’ nga ana e atyre që identifikohen si malazezë dhe identifikohen me shtetësi malazeze, është i thellë”, thotë Bassuener.
