Për disa persona me dëmtime intelektuale, liria e lëvizjes ishte e pamundshme apo ishin të “izoluar” nga anëtarët e familjes së tyre, për shkak të paragjykimeve të shoqërisë në Kosovë.
Dëshira e tyre për socializim, për liri të lëvizjes, për angazhim në aktivitete të ndryshme, ishte mjaft e madhe.
Lumnije Demolli është 36-vjeçare dhe ka dëmtime intelektuale. Ajo për më shumë se 25 vjet ka qenë e izoluar në shtëpi. Lumnija nuk ka shkuar as në shkollë dhe nuk ka ditur as shkrim-lexim.
Kjo për shkak të mospërkrahjes nga ana e familjes, si dhe ofendimit dhe fyerjes siç thotë ajo, nga fqinjët dhe fëmijët e lagjes.
Mirëpo, tashmë Lumnija ka arritur që të angazhohet në punë, pasi është bërë anëtare e Organizatës Joqeveritare “Dëshira”.
Kjo qendër është ditore dhe shërben për rehabilitimin e personave me probleme në sferën e shëndetit mendor.
Me qëllim të zbulimit, identifikimit, rehabilitimit dhe risocializimit të personave me probleme mendore, kjo organizatë me përkrahjen edhe të ndërkombëtarëve, ka filluar punën në vitin 2001.
Lumnije Demolli na tregon më shumë për jetën e saj, duke krahasuar kohën kur rrinte në shtëpi me atë që ka tash, kur del e shoqërohet me njerëz.
“Unë kam ardhur për herë të parë në qendrën ‘Dëshira’ bashkë me babanë tim. Kam jetuar me babanë, gjyshin edhe gjyshen. Te tre tashmë kanë vdekur. Tash unë vazhdoj të vij në klub. Jam shumë e gëzuar se këtu kam mësuar shkrim e lexim. Edhe më kanë aktivizuar në organizatën ‘Doën Sindrom Kosova’. Atje shkoj me vullnet dhe iu ndihmoj të pastrojnë. Më respektojnë shumë edhe i respektoj gjithashtu”.
“Kur vij në klub, kënaqen shumë, një kafe me pi me shokët e mi këtu, më duket që me ari është ajo kafe, aq shumë që gëzohem. Përmes shoqatës ‘Dëshira’, shoqërohem me studentë që na vizitojnë, me njerëz të ndryshëm... Përpara nuk mundesha me dalë jashtë shtëpisë, nuk më lejonin. Tash jam shumë e lumtur që vij këtu edhe me shoqëri e kalojmë mirë”, rrëfen ajo.
Pas vdekjes së babait, Lumnija jeton me axhën, dhe është nën përkujdesjen e familjes së tij:
“Tash jetoj me familjen e axhës. Nuk më përkrahin, nuk më trajtojnë mirë. E kam një shoqe, kam dëshirë të dal me të. Po nuk më lejojnë, më thonë që po të mashtron shoqja, po t’i merr paratë. M’i kërkojnë paratë që i fitoj duke punuar. Edhe pse e kam shtëpinë e babës, nuk më lënë të jetoj aty. Unë nuk kam përkrahje, që të mund ta rikthej shtëpinë time në emër timin - të shkoj tek avokati më kërkojnë para, unë s’kam para”.
Ndërkaq, Nusret Shillova, drejtor i organizatës joqeveritare “Dëshira” thotë se personat, të cilët e vizitojnë këtë qendër janë femra dhe meshkuj të moshës madhore, 18-60 vjeçare.
Aty frekuentojnë rreth 15-20 persona në ditë, derisa gjithsej numëron 150 anëtarë.
“Ka raste që kanë qenë të izoluar, të mbyllur në shtëpi për arsye të ndryshme. Ka anëtarë që asnjë ditë nuk kanë vijuar asnjë ditë mësimin në shkolla, ose e kanë ndërprerë shkollimin”.
“Motoja e shoqatës është integrimi i tyre në shoqëri. Por, ky integrim nuk bëhet vetëm prej neve, na duhet edhe mbështetje institucionale nga të gjitha anët. Programet edukative dhe ato sociale i kemi në qendër të vëmendjes, por gjatë qëndrimit ditor në lokalet e qendrës, anëtarët planifikojnë dhe organizojnë veprimtari ditore sipas afiniteteve të tyre psikofizike”, thotë Shillova.
Edhe Blerta Krasniqi, 27-vjeçare, me dëmtime intelektuale, thotë se ka jetuar e ngujuar në shtëpi derisa ka filluar të frekuentojë shoqatën “Dëshira”.
“Kam ndenjur e ngujuar në shtëpi. Veç me nënën time ka kam shkuar. Tash vij këtu në klubin ‘Dëshira’ dhe kënaqem shumë. Krejt rrugët i kam mësuar. Vetë vij, vetë shkoj. Këtu mësojmë me kompjuter, anglisht kapak. Shumica kanë mësuar shkrim -lexim se nuk kanë ditë. Këtu kënaqemi shumë. Unë nuk kam shkuar në shkollë, më kanë ndalur prej shkolle. Vetëm katër klasat e shkollës fillore i kam kryer”, tregon Blerta.
E, zyrtarë në Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale thonë se i kanë përkrahur financiarisht me një projekt dy mujor.
Musa Demiri, zyrtar për informim në këtë ministri tregon për mundësitë e përkrahjes së klubit “Dëshira” në të ardhmen:
“Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale ofroi një subvencion për 2 muaj për projektin ‘Mbështetja e personave me dëmtime intelektuale në punëtori, punësimi dhe tregu i punës’. Varësisht nga ndarja e buxhetit për vitin e ardhshëm, do të shqyrtojnë mundësinë për ta ndihmuar edhe më tej klubin ‘Dëshira’ ”.
Veronika Bajçinovci, nga Kompania “In- Design”, kompani kjo që merret me marketing dhe printim, thotë janë duke bërë përpjekje që rreth 15 persona me dëmtime intelektuale, përfshirë edhe persona të prekur me sindromën Daën, t’i punësojnë në zyrat e kësaj kompanie.
“Puna që ne do t’u ofrojmë është kryesisht punë me pajisje ne distribuim, marketing, punë me makina shtypëse etj. Mendoj që në fund të ditës, secili prej tyre do të ndihet mirë, që sadopak ka kontribuar. Orari sigurisht se do të jetë i shkurtër dhe këta do të paguhen për punën e tyre”, thotë Bajçinovci.
Ndryshe, në Kosovë, sipas të dhënave, sëmundjet me çrregullime mendore, kanë arritur që të radhiten me 35 për qind të sëmundjeve të përgjithshme.
Rritja e numrit të personave me çrregullime mendore, ka rritur edhe numrin e vetëvrasjeve në Kosovë viteve të fundit, kanë pohuar autoritetet e rendit.
